بنەماڵەی ئەسەد لە سووریا 53 ساڵ حکومیان کرد، گرافیک؛ بڕوا ئیبراهیم
كەوتنی هەموو ئەوەی ئەسەدی باوك لە پێش نیو سەدە لە سووریا بوونیادی نا، بەو شێوە تراژیدی و ئابڕوبەرانەیە، دەمانخاتە بەردەم ئەو پرسیارەی ئەوە چییە وادەكات دەسەڵاتەكان سەرەڕای ئەو هەموو گەرەنتیكردنە دەرەكی و ڕشتنی پارەوپول و زەبروزەنگ و سەركوتكردنی كۆمەڵگە، بەڵام دواجار بەوشێوەیە دابڕمێن و لەناوبچن؟
ڕژێمی بەشار ئەسەد هەر لەدوای هەڵكردنی نەسیمی بەهاری عەرەبی زەنگی كەوتنی لێدرا، بژاردەیەك لە گەنجان لەبری زۆرینەی خەڵكی سووریا، هەر ئەوكات ڕژانە شەقامەكان و ویستیان هاوشێوەی میسر و تونس و لیبیا كۆتایی بە ڕژێمێك بهێنن كە نەیتوانیوە نوێنەرێكی ڕاستەقینەی كۆمەڵگەكەی خۆی بێت، بەڵكو كەمینەیەك لەڕێگەی پشتیوانی دەرەكی بەتایبەت ڕووسیای ئێستا و یەكێتیی سۆڤیەتی ئەوكات دەستیان بەسەر دەسەڵاتی وڵاتدا گرتبوو، لەو ڕێگەیەوە دەیانویست درێژە بە بوونی سیاسی خۆیان بدەن، بەڵام نەیانتوانی.
لەگەڵ دروستبوونی بەهاری عەرەبی لە سووریا، ڕەحمەتی مام جەلال گوتبووی ڕژێمی بەشار ئەسەد ناكەوێت، چونكە هاوكێشە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتییەكان ڕێگە بەمە نادەن، بۆ ماوەی 13 ساڵ ئەو تێزەی مام جەلال دروست دەرچوو، بەڵام لەدوای 13 ساڵ كە هاوكێشەكان گۆڕان كە حەتمەن دەگۆڕێن- ڕژێمەكە كەوت و شۆڕشەكە سەری گرت، چونكە بنەمای مانەوەی ڕاستەقینەی نەبوو، بنەمای مانەوەی ڕاستەقینە دەبێت لە ناوەوە بێت نەك لە دەرەوە، مانەوەی ڕاستەقینە وەك ڕۆحە لەناو جەستەدا كە تاقە گەرەنتی ژیان و بەردەوامییە و هیچ شتێكی تر جێگەی ناگرێتەوە. ڕژێمی بەشار ئەسەد كە هەر لە سەرەتاوە ئەو ڕۆحەی نەبوو، ئەمڕۆ جەستەكەی لەگۆڕ نرا.
بێگومان مانەوەی 50 ساڵ و 70 ساڵ وەك هەندێ لە ڕژێمە دیكتاتۆرەكانی تر، ژمارەیەكی گەورە نییە، چونكە سیستمە دیموكراسییەكان زۆر زیاتر لەوە دەژین، وەك ئەمەریكا كە ئەوە بۆ 200 ساڵ دەبێت دەسەڵات تیایدا لە نێوان دوو پارتی گەورەی كۆماری و دیموكرات بەڕێوەدەچێت، بە گەرەنتی دیموكراسی.
نكوڵیكردن لە واقیع یەكێكە لە خەسڵەتەكانی ئەو دەسەڵاتانەی ماوەیەك بە زەبروزەنگ دەژین و پاشان ڕیسوا دەبن، بۆنموونە دەوڵەتی سووریا دانی بەو فرەڕەنگی و هەمەچەشنییە ئیتنی و ئایدۆلۆژیەدا نەدەنا كە لە وڵاتەكەیدا هەبوو، كورد كە واقیعێكی دیاری وڵاتەكەن بۆ ماوەی زیاتر لە 50 ساڵ حوكمی ئەسەد نكوڵی لە بوون و لە ناسنامەیان دەكرا، دروز و سوننەكان و هەموو كەمایەتی و پێكهاتەكانی تر بەم شێوەیە لەلایەن بنەماڵەی حافیز ئەسەدە و نكوڵی لە بوونی سروشتی و سیاسیان دەكرا، گوایە بە پاساوی ئەوەی هەمووان سوورین.
تەنانەت هێزە ئایدۆلۆژییە جیاوازەكانیش نەیاندەتوانی گوزراشت لە بوونی هزری و فەلسەفی خۆیا بكەن دەرفەتێك نەبوو بۆ پراكتیزەكردنی ئەو توانا و هێزەی كۆمەڵگەكە لەناو خۆیدا هەڵی گرتبوو، سەركوتكردن و دەرفەتنەدان سیاسەتی حافیز ئەسەد بوو، هەر بۆیە بە دروستبوونی یەك تروسكایی دەرفەت ئەو هەموو بوونە ڕاستەقینەیە لە كۆمەڵگەدا سەری دەرهێنا و جێگایان بە واقیعی ساختە و دروستكراو لێژكرد.
كەواتە یەكەم وانە ئەوەیە كە دەوڵەت دەبێت دەرهاوێشتەی واقیعی ڕاستەقینەی كۆمەڵگە بێت، نەك لەڕێی زەبروزەنگ و هەڵخەڵەتاندنەوە واقیعێكی ساختە دروست بكات، ئەمەش واتە پەیڕەوكردن لە دیموكراسی وەك یەكێك لە پرنسیپە گرنگەكانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لە سەردەمی نوێدا.
لەڕاستیدا ڕوووداوەكانی بەهاری عەرەبی لە 2011 كە پاش 13 ساڵ بوونە هۆی كەوتنی ڕژێمی ئەسەد لە سووریا دەرەنجامی ئەوە بوون كۆمەڵگەی سووریا لەڕێی رێكەوتنێكی كۆمەڵایەتی ڕاستەقینەوە بەڕێوەنەچووە، جڤاتی سووری بە هەموو ڕەنگەكانیەوە بەشدار نەبوون لە پێكهێنانی دەوڵەتی سووریادا.
ئێمە ئەگەر پرەنسیپێكی گرنگی وەك دیموكراسیمان هەبێت بۆ بەڕێوەبردنی وڵات و ئیدارەدانی جیاوازییەكان و ململانێكان، ئەوا ڕۆحی ئەم پرنسیپە بریتییە لە دۆخێكی تر كە پێی دەگوترێت "دۆخی ڕێككەوتن" ڕێككەوتن لەسەر شێوازی حوكم و بەڕێوەبردنی دەسەڵات لە كۆمەڵگەدا.
بەڵام بۆچی دەكرێ لەپاڵ پرەنسیپی دیموكراسیدا "دۆخی ڕێككەوتن"یش بكەینە فاكتەرێكی مانەوەی دەسەڵاتەكان؟ چونكە ئێمە لەپاڵ ئەزموونە دیموكراسییەكانی ڕۆژئاوا، ئەزموونێكی دیكەشمان هەیە بۆ بەڕێوبردن كە ئەویش ئەزموونی وڵاتانی كەنداوە و ناتوانین چاوی لێ بپۆشین.
وڵاتانی كەنداو؛ ئیمارات، قەتەر، شانشینی عومان، كوەیت و سعودیەش تاڕادەیەك، لەگەڵ ئەوەی سیستەمێكی دیموكراسی بە مانا ڕۆژئاواییەكەی پەیڕەو ناكەن، بەڵام لەڕێگەی پرەنسیپی ڕێكەوتنی كۆمەڵایەتی وڵاتەكەیان نەك هەر بەڕێوەدەبەن، بەڵكو جۆرێك لە نموونەی گەشەسەندن و ئارامی و ڕەفاهیەتیان پێشكەش كردووە، تەنانەت نەسیمی بەهاری عەرەبی كە لە هەموو دەوروبەری كەنداو هەڵی كردبوو، نەگەیشتە بیابانەكانی كەنداو بۆیە ناچارین وەك شرۆڤەكار ئەو ئەزموونەش بۆ گەلانی ناوچەكە بكەینە جێگەی لێكۆڵینەوە و كار لەسەركردن، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی مەرج نییە ئەوەی لە بیابان دەڕوێ لە شوێنێكی تر بڕوێت، بەڵام ئەوەی لەو ئەزموونە گرنگە پرەنسیی "ڕێكکەوتنە".
كەواتە هیچ دەسەڵاتێك بەبێ ڕێككەوتن، ڕێكەوتنی جڤاتی لەسەر شێوەی بەڕێوەبردنی وڵات ناتوانێت بەردەوام بێت، چەند بیەوێت خۆی ڕابگرێت دواجار هەر دەكەوێت، چونكە بنەمای ژیان و مانەوە و خۆڕاگرتنی لەناو خۆیدا هەڵنەگرتووە.
زیاتر لەسەر ئەم بابەتانە بکۆڵەرەوە
نوێترین بیروڕا
بەغدا زوڵم لە خەڵکی كوردستان دەكات
7 کانوونی دووەم
كابینەی داهاتوو لەبەردەم ئاڵنگارییەكاندا
5 کانوونی دووەم
فرمێسکەکانی سەرۆک چیمان پێ دەڵێن؟
3 کانوونی دووەم
سەری ساڵ و پرسی ئایین و پێکەوەژیان
31 کانوونی یەکەم
ئایندەی سووریا و چارەنووسی گرووپە جیهادییەكان
29 کانوونی یەکەم
دیموكراسی له ههرێمی كوردستان.. نموونهیهک بۆ سووریای نوێ
25 کانوونی یەکەم
کونتێکستا پڕاگماتیزمێ چییە و بوچی سیاسەتەکا پراگماتیزمی بو هەرێما کوردستانێ یا گرنگە؟
21 کانوونی یەکەم
پاڵپشتیکردنی سوورییەکان لەبوونیادنانی دیموکراسییان ئەرکە
19 کانوونی یەکەم
گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە و گەڕێكی نوێی پێكهێنانی كابینەی نوێ
17 کانوونی یەکەم
گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە و گەڕێكی نوێی پێكهێنانی كابینەی نوێ
17 کانوونی یەکەم
- بیروڕا
- 7 کانوونی دووەم
بەغدا زوڵم لە خەڵکی كوردستان دەكات
- بیروڕا
- 5 کانوونی دووەم
كابینەی داهاتوو لەبەردەم ئاڵنگارییەكاندا
- بیروڕا
- 3 کانوونی دووەم
فرمێسکەکانی سەرۆک چیمان پێ دەڵێن؟
- بیروڕا
- 31 کانوونی یەکەم
سەری ساڵ و پرسی ئایین و پێکەوەژیان
- بیروڕا
- 29 کانوونی یەکەم
ئایندەی سووریا و چارەنووسی گرووپە جیهادییەكان
- بیروڕا
- 25 کانوونی یەکەم
دیموكراسی له ههرێمی كوردستان.. نموونهیهک بۆ سووریای نوێ