پاڵپشتیکردنی سوورییەکان لەبوونیادنانی دیموکراسییان ئەرکە

ئاڤا نیوز

 

پێویستە ڕووخانی ڕژێمی بەعس لە سووریا وەک هەواڵێکی خۆش بۆ ناوچەکە و جیهان سەیر بکرێت، هاوشێوەی ڕووخانی ڕژێمی بەعسی دیکتاتۆر لە عێراق. 

 

لەگەڵ ئەوەش دەبێت بە ئاگا بین؛ مانەوەی دیکتاتۆرەکان لە دەسەڵاتدا تراژیدیایە و لەناوچوونیان لەوانەیە تراژیدیای لێبکەوێتەوە ئەگەر بێت و ژیرانە مامەڵە لەگەڵ ئەو دۆخە نوێیە نەکرێت، دوور لە تۆڵەسەندنەوە و دەستوەردانی دەرەکی.

 

ڕژێمی ئەسەد زیاتر لە پێنج دەیە سەرچاوەی کارەسات بوو بۆ گەلی سووریا. بەڵگەی کۆمەڵکوژی، بەکارهێنانی چەکی قەدەغەکراوی نێودەوڵەتی، شێوازی کوشتنی ترسناک و گرتووخانە بەدناوەکان لە ڕێگەی شایەتحاڵەکان، دیمەنەکانی بەندیخانە و بەڵگەنامەکانی دەوڵەت ئاشکرا کران.

 

هاوکات ئەم ڕژێمە سەرچاوەی ناسەقامگیریی بوو بۆ ناوچەکە. دەستوەردانەکانی لە لوبنان و تێوەگلانی لە کوشتنی سەرکردە و بژاردەکانی لوبنان، لەوانە سەرۆکوەزیرانی لوبنان ڕەفیق حەریری، تراژیدیای بۆ ئەم وڵاتە جوانە هێنا کە هەمیشە نیشانەی پێکەوەژیان و کەلتوور بووە. هاوکات لە ڕێگەی ئاسانکاریکردن بۆ ڕاهێنان و هاتنە ناوەوەی تۆڕ و گرووپە تیرۆریستییە جیهادییەکان لە دوای ساڵی 2003 ناسەقامگیری عێراقی تێکدا، لە کاتێکدا عێراق پێویستی بە درێژکردنی دەستی یارمەتی هەبوو نەک کوشت و بڕ.

 

دەبێت ئاهەنگ بۆ ڕووخانی ئەم ڕژێمە بگێڕدرێت و وەک سەرکەوتنێک بۆ هاتنە ئارای ئازادی و دادپەروەری و سەرەتایەک بۆ ڕزگاربوونی گەلی سووریا لە زوڵم و ستەمی دڕندانە سەیر بکرێت. لەگەڵ بەرزنرخاندن بۆ لێدوانە هاوسەنگەکانی فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان ئەحمەد شەرع، دۆخی ئێستای سووریا جێگەی نیگەرانییە، بەهۆی بوونی ئەو گرووپە چەکدارانەی کە ڕەگ و ڕیشەکەیان بۆ "قاعیدە" و "داعش" دەگەڕێتەوە لە بەشێکی زۆری خاکی سووریا.

 

دوایین شت کە ئەمڕۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستی پێیەتی، سەرهەڵدانی ڕێکخراوە جیهادییە چەکدارەکانە. ئەم ناوچەیە ئەفغانستانێکی بەربڵاو نییە، بەڵکو زیاتر پەیوەستە بە جیهانەوە و زیاتر گرنگییەکی ستراتیژی هەیە. پێویستە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بە شێوەیەکی یەکلاکەرەوە هەنگاو بنێت، نەک تەنها بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییە تیرۆریستییەکان، بەڵکو یارمەتی گەلی سووریا بدات بۆ هەڵدانەوەی لاپەڕەی ستەم و پشتیوانی لە ئاواتەکانیان بکات لە ڕێگەی پێکهێنانی حکومەتێکی دیموکراتی مەدەنی کە گوزارشت لە ئیرادەی سووریاییەکان بکات و نوێنەرایەتی هەموو پێکهاتەکانی بکات، لەوانە سوننە، عەلەوی، کورد، مەسیحی، دروز و باقی مەزهەبەکان. چوارچێوەیەکی مەدەنی تۆکمە نەک تەنیا بۆ سووریا، بەڵکو بۆ گەیشتن بە ئاشتی لە ناوچەکەشدا پێویستە.

 

چارەنووسی سووریا نەک تەنیا بۆ خەڵکەکەی، بەڵکو بۆ دراوسێکانیشی گرنگە. لوبنان دوای ئەم ساڵە سەختانەی لە ململانێ و شەڕ بەڕێیکرد، ئێستا وڵاتەکە بە خێرایی پێویستی بە گەڕاندنەوەی دەوڵەتی مەدەنی و دیموکراتی هەیە تاوەکو چێژ لە سەقامگیری و ئارامی وەربگرێت.

 

لە هەمان کاتدا، لە ناوەڕاستی ئەم گۆڕانکارییە گەورانەی ناوچەکەدا، عێراق لە گۆڕەپانێکدا وەستاوە. بە دڵنیاییەوە عێراق دەبێت خەمی ئەوەی بێت کە لە سوریا ڕوودەدات، هاوکات دەبێت پاڵپشتێک بێت بۆ برا سوورییەکان و دراوسێکانی بۆ ئەوەی ئاسایش و سەقامگیری بەرقەرار بکات. بەڵام ناتوانین ئەم ڕۆڵە ببینین ئەگەر چارەسەری کێشە پێکهاتەییەکانی سیستمی حوکمڕانی نەکرێت و بەرەی ناوخۆ لە بەرامبەر مەترسییەکانی گەڕانەوەی تووندڕەوی و ململانێی تائیفی کە لە ماوەی ڕابردوودا کارەساتی گەورەی بەسەر عێراقییەکاندا هێناوە، بەهێز نەکرێت.

 

گرنگی ئەو دەستکەوتانەی لە دوای ڕووخانی ڕژێمی دیکتاتۆر لە ساڵی 2003 بەدەستهاتوون، وەک پەسەندکردنی دەستوور و گواستنەوەی ئاشتیانەی دەسەڵات و نیشانەکانی ئاوەدانکردنەوە و گەشەی ئابووری کە ئەمڕۆ دەیبینن، نکۆڵی لێناکرێت. لەگەڵ ئەوەشدا کێشەی پێکهاتەیی هێشتا ماوە، چونکە لاوازی پێکهاتەی دەوڵەت، گەندەڵی و توانای گرووپە چەکدارەکان بۆ دەستگەیشتن بە پارەی دەوڵەت و زاڵبوون بەسەر بڕیارەکانیاندا، هەڕەشەی لەسەر بوونی دەوڵەتی عێراقی دروستکردووە.

 

هاوکات لەسەر عێراق پێویستە پەیوەندییەکانی لەگەڵ دراوسێکانیدا لەسەر بنەمای چەمکی دەوڵەتی خاوەن سەروەری و پەیوەندییەکانی دەوڵەت بە دەوڵەت لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی هاوبەش و ڕەتکردنەوەی دەستوەردان لە کاروباری ئەوی تردا دابڕێژێتەوە. ڕێگەدان بە هەر ئەکتەرێکی دەرەکی بۆ زاڵبوون بەسەر بڕیاردانی نیشتمانی عێراقدا سەروەری لاواز دەکات و ناسەقامگیری و ناهاوسەنگیی ناوچەکە دروست دەکات.

 

دەبێت دەسەڵاتی دەوڵەتی سەروەری بەهێزتر بکرێت، بەوپێیەی سەقامگیری عێراق بەها دەرەکییەکان و سەرپەرشتیکردن قبوڵ ناکات. عێراق، وەک مێژوو سەلماندوویەتی، ملکەچی هەژموونی دەرەکی نییە!

 

بەیاننامەکەی مەرجەعیەتی ئایینی لە نەجەف کە جەختی لەسەر دەسەڵاتی دەوڵەت و سنووردارکردنی چەک لە دەست دەوڵەت و ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی کردەوە، هەڵوێستێکی یەکلاکەرەوە بوو لە ساتەوەختێکی مێژوویدا کە ئێمە ڕاهاتووین بە هەڵوێستەکانی نەجەف کە ئەوپەڕی بەرپرسیارێتی و بایەخدان بە بەرژەوەندییەکانی عێراق جێبەجێ دەکەن.

 

هەروەک پێشتر گوتمان، پێویستییەکی بەپەلە هەیە بۆ گفتوگۆیەکی نیشتمانی ڕاستەقینە لە نێوان عێراقییەکان بۆ پێداچوونەوە بە کەموکوڕییەکانی سیستمی حوکمڕانی و گەیشتن بە فۆرمولێک کە بتوانن بە شێوەیەکی کاریگەر بەشداری لە حوکمڕانی وڵاتەکەیان بکەن لە چوارچێوەی سیستمێکی دیموکراسی مەدەنیدا کە چەمکی دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری بچەسپێنێت، چەک لە دەستی خۆیدا بێت، حوکمڕانی باش دەتوانێت ڕووبەڕووی گەندەڵی بەربڵاو ببێتەوەو خزمەتگوزاری پێشکەش بە هاووڵاتیان بکات.

 

ڕۆڵی عێراق وەک میحوەرێک لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەندە بە توانای سەربەخۆیی مامەڵەکردن و بەرەوپێشبردنی پەیوەندیی ئاشتیانە لەگەڵ سەرجەم دراوسێکانی، بە قووڵایی عەرەبییەکەی، ئێران و تورکیاشەوە. بەهێزکردنی سەروەری و سەقامگیریی سیاسی دەتوانێت عێراق بکاتە پردێک لەنێوان وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. عێراق توانای ئەوەی هەیە ببێتە بەردی بناغەی سیستمێکی نوێی هەرێمی کە جەخت لەسەر سەقامگیری، یەکخستنی ئابووری و هاوکاری بکاتەوە، نەک ململانێ.

 

چارەسەرکردنی کێشەی کوردیش زۆر گرنگه، دەیان ساڵە کورد لە مافە سیاسی و کەلتوورییەکانی بێبەشکراوە و دەبێت کاری لە پێشینە چارەسەری ئەم ناڕەزایەتیانە بێت و ڕێز لە مافەکانی کورد بگیرێت، بەو پێیەی گەلێکی ڕەسەنی ناوچەکەیە. دەبێت ئەم مافانەی کورد لە هەر چارەسەرێکی سیاسیدا لە سووریا مسۆگەر بکرێن و پرەنسیپی هاوبەشی نیشتمانی و سیاسەتی جیاکاری و پەراوێزخستن کە لەگەڵ حوکمی بەعسدا بوون، لاببرێت.

 

سەبارەت بە عێراق، دەبێت پێداچوونەوە بە پەیوەندی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕووی پێکهاتەییەوە بکرێت، هاوکات دەبێت چارەسەری ئەو ململانێ دووبارەبووانەی پەیوەست بە سامان و زەوی و حوکمڕانی و دەسەڵاتەکان بکرێت.

 

ئاستەنگەکان زۆرن، بەڵام دەرفەتەکانیش زۆرن. ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە خاڵی وەرچەرخاندایە و ئەو هەڵبژاردنانەی ئێستا کراون ڕێڕەوی ناوچەکە بۆ دەیان ساڵی داهاتوو دیاری دەکەن. پشتیوانیکردنی گەلی سووریا لە خەباتیان بۆ دیموکراسی، بوژاندنەوەی لوبنان و چاکسازی سیستمی سیاسی عێراق تەنیا پێویستییەکی ئەخلاقی نین، بەڵکو پێویستییەکی ستراتیژین.

 

ناوچەکە لەماوەی دەیان ساڵی ڕابردوودا بەهۆی ڕژێمە دیکتاتۆرەکان و تووندوتیژی و سەرکوتکردن و سەردەمی دەوڵەتی داخوران و زیادەڕەوی لەلایەن گرووپە چەکدارەکانەوە لە دەرەوەی چوارچێوەی شەرعییەتدا بەهەلومەرجێکی سەخت و جەنگی وێرانکەردا تێپەڕیوە کە ناوچەکە و گەلەکەی خستووەتە ناو سەرکێشییە مەترسیدارەکانەوە.

 

کاتی ئەوە هاتووە ناوچەکە سەقامگیری بەخۆیەوە ببینێت، سەقامگیریەکەشی بەندە بە شەرعییەتی سیستەمی حوکمڕانی کە بە ڕەزامەندی گەلەکەی سەرچاوە دەگرێت و جەخت دەکاتە سەر بەدیهێنانی گەشەی ئابووری و گەشەسەندن و ڕەخساندنی هەلی کار بۆ گەنجان و بنبڕکردنی تیرۆر و تووندڕەوی.

 

ئەگەر ئەوانی تر توانیان ڕەوتی مێژووی خۆیان بگۆڕن وەک ئەوەی لە ئەوروپا و ئاسیا ڕوویدا، هیچ شتێک نییە ڕێگری بکات لەوەی ئەم ناوچەیە بەم ئاراستەیە بگۆڕێت. ئەگینا، ئەم نەوەیە و نەوەکانی داهاتوو وەک دیلی ناکۆکی بێ بایەخ لەسەر چەمکە پەراوێزییەکان دەمێننەوە، کاتێک جیهان بەرەو ڕێڕەوی پێشکەوتن و گەشەی کۆمەڵایەتی دەڕوات.

 

ئەمە ئەرکی ئێمەیە وەک سەرکردە و گەلانی ئەم وڵاتە بەدەستی بهێنین. بەڵام بەڕای من دەبێت کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش ڕۆڵی خۆی ببینێت لەپاڵپشتیکردنی ڕاستکردنەوەی ڕەوشت و بوونیادنانی دەوڵەتان لەسەر بنەمای بەها دیموکراسی و مەدەنییەکان و ئاشتی و پێکەوەژیان و ڕەتکردنەوەی دەستدرێژی و هەروەها کارکردن لەسەر چاکسازیی ڕاستەقینە لەعێراقدا بەمەبەستی مسۆگەرکردنی پێکەوەژیان نەک تەنیا لەسەر ئاستی نیشتمانی عێراق، بەڵکو لەسەر ئاستی ناوچەکە.

 

پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕۆڵێکی چالاکانە بگێڕێت لە ڕێگەی دابینکردنی پشتیوانی دیپلۆماسی، ئابووری و ئەمنی بۆ سەقامگیری ناوچەکە. هەرچەندە لە کۆتاییدا بەرپرسیارێتییەکە دەکەوێتە ئەستۆی سەرکردە و گەلانی ناوچەکە.

 

ڕۆژهەڵاتێکی ناوەڕاست لەسەر بنەمای هاوکاری و گشتگیری نزیکە ئەگەر ویستی بەدەستهێنانی هەبێت.