بەغدا زوڵم لە خەڵکی كوردستان دەكات

سەرەتا:

هەرێمی كوردستان لەم چەند ساڵەی ڕابردوودا بە قەیرانگەلێكدا تێپەڕیوە كە هەمووی لە دەرەوەی ئیرادەی خۆی بۆی دروست كراوە، ئەویش بەمەبەستی لاوازكردنی پێگە سیاسی و ئابووری و دیموكراسییەكەی كە لە عێراق و ناوچەكە شایەنی ئاماژەیە.

گرتنەوەی ئاو، ڕێگرتن لە هەناردەكردنی نەوت، داخستنی سنوورەكان، تۆپباران و درۆنبارانكردنی خاك و پێگە ئابوورییە ژێرخانییەكانی كوردستان و چەندین كارەساتی مرۆیی و سرووشتی دیكە، ئەو قەیرانانەن لەم پێنج ساڵەی ڕابردوودا ڕووبەڕووی خەڵكی هەرێمی كوردستان و حكومەتەكەیان بوونەوە، بەڵام گرنگتر لە هەموویان كە نیشاندەری جۆرێك لە كارتی سیاسی و ئابووریی ڕاستەوخۆیە بۆ سەر خەڵكی كوردستان، "بڕینی مووچە و قووتی فەرمانبەران"ـە.

عێراق كە لە ڕاستیدا خۆی وڵاتێكی ناسەقامگیرە و بەدەست بەرژەوەندیی دەرەكی و گرووپە چەكدارە لەیاسابەدەرەكان دەناڵێنێت، بە بیانووی پاراستنی سنوورەكان و یەكانگیركردنی سیادی و حیسابنەكردن بۆ دەستوور و یاسا و بڕیاری دادگای فیدراڵی، دەیەوێت پێگەی هەرێمی كوردستان لاواز بكات و مووچەشی وەك كارتی تێكشكاندنی ئابووری هەرێم بەكار هێناوە، لەكاتێكدا دادگای باڵای فیدراڵی دەڵێت "دەبێت مووچە بەدەر بكرێت لە هەر كێشەیەك و مووچەخۆرانی هەرێم وەك مووچەخۆرانی عێراق بە هەمان بڕ و میكانیزم مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت".

كێ تاوانبارە؟

بە دەستبەكاربوونی سەرۆكوەزیران مەسرور بارزانی، ڕێگە خۆش كرا بۆ ڕێككەوتنێكی نوێ "لەسەر میكانیزمێكی دروست بۆ بنبڕكردنی كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغدا" و دوای ئەوەش چەندین ڕێككەوتننامەی دیكە لە نێوان هەردوولا لەسەر یاسای موازنە و بابەتی مامەڵە لەسەر نەوت و غاز و چەندین پرسی دیكە واژۆ كران. لەسەر پرسی مووچەش، بە درێژایی ئەمساڵ و لەسەر ڕاسپاردەی ڕاستەوخۆی سەرۆكوەزیران، هەموو داواكارییەكانی وەزارەتی دارایی عێراقی حێبەجێ كران، هەر لە ڕادەستكردنی ژمارەی فەرمانبەران، پلەی وەزیفییان، بەعەرەبیكردنی لیستی مووچە، ناوی چواری فەرمانبەران و نووسینی ناوی دایك و گۆڕینی شێوازی میزانی موراجعە وەك ئەوەی بەغدا داوای کرد تا ناردنی بایۆمەتری سەرجەم فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان، لەكاتێكدا وەزارەتی دارایی عێراق بۆ فەرمانبەرانی خۆی بایۆمەتری نەكردووە.

لە ئایاری ئەمساڵ و لەسەر ڕێككەوتنی سەرۆکوەزیرانی هەرێمی كوردستان و عێراق بۆ ناردنی داهاتی ناوخۆی هەرێم، پێنج مانگ لەسەر یەك نیوەی داهات كە مانگانە نزیكەی 80 ملیار دینارە و لە هەر پێنج مانگ (399,168,961,000) دینار بووە، نێردرا بۆ گەنجینەی فیدراڵی، كەچی حكومەتی فیدراڵی بە بیانووی "کەمی سیولەی نەقدی"، بۆ مووچەی مانگی 10، تەمویلیان لە 950 ملیار دینارەوە كەم كردەوە بۆ 760 ملیار دینار و بۆ مانگی 11 كەمتریان كردەوە بۆ 630 ملیار دینار و مانگی دوانزەش كرایە 440 ملیار دینار، واتە لە مووچەی هەر سێ مانگ و لە کۆی سێ ترلیۆن دینار، تەنیا (1,833,090,000,000) دیناری خەرج کراوە، بەوەش نزیکەی (1,167,000,000,000) دیناری لە تەمویلی مووچەی هەر سێ مانگەکە بڕیوە. ئێستا چارەنووسی مووچەیەكی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان بە نادیاری ماوەتەوە.

بەگشتیش، کۆی تەرخانکراوی هەرێمی کوردستان بۆ ساڵی 2024 تەنیا بۆ مووجە (11,576,521,335,000) دینار بووە، كەچی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ بە تێکڕا تەنیا (10,752.582,558,480) دیناری خەرج کردووە.

بۆیە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە سەرەتای ساڵی 2024 تا مانگی تشرینی یەکەم، بە ناچاری نزیکەی 960 ملیار دیناری لە داهاتی ناوخۆی بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانی مووچەی ئەو مانگانە تەرخان کردووە کە وەزارەتی دارایی عێراق هەر جارەی بەبیانوویەک بڕیویەتی و ئەوەی لە داهاتی ناوخۆ ماوەتەوە، بۆ خەرجی بەکاربردن (وەك خزمەتگوزارییەكانی تەندروستی، پەروەردە و خوێندنی باڵا، کارەبا، پاکردنەوەو ئاو و كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاك و ..) بەکار براوە کە مانگانە زیاترە لە 160 ملیار دینار و بۆ هەموو ساڵەکە دەکاتە نزیکەی دوو ترلیۆن دینار.

لێرەدا پێویستە سێ نمونە بهێنینەوە كە ئەگەر ڕۆژێك یەكێك لەو سێ خزمەتگوزاریانەی كە لەسەر داهاتی ناوخۆن، ئەگەر بووەستن چ كارەساتێكی گەورەی مرۆیی ڕوودەدات:

یەكەم: لە پێنج ساڵی ڕابردوودا، زیاتر لە 660 ملیار دینار بۆ كۆكردنەوەی زبڵ و خاشاك خەرج كراوە. ئەگەر لە داهاتی ناوخۆ، پارەی كۆكردنەوەی ئەم زبڵە كە لە ڕۆژێكدا (6,829) تۆنە نەدرێت، ئەوا بە یەك ساڵ شارەكانی هەرێمی كوردستان دەبنە دەستەخوشكی شارەكانی دیكەی عێراق لە پیسی.

دووەم: پاڵپشتیی كرێی كارەبای ماڵی هاونیشتمانیان، (26.41) دینارە كە دەكاتە (76%)، ئەمە لەكاتێكدایە هەر كیلۆواتێك بە (110) دینار لەسەر حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەوێت.

سێیەم: ڕۆژانە زیاتر لە سێ ملیۆن مەتر سێجا ئاوی خواردنەوە دەگەیەنرێتە ماڵی هاونیشتمانیانی كوردستان كە تەنیا خاوێنكردنەوەكەی ساڵانە 550 ملیار دینارە، ئەمە بەدەر لە تێچووی گواستنەوەكەی.

لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، سەرۆكوەزیران مەسرور بارزانی، هەوڵی داوە دەیان پڕۆژە لە ناوچە جیاوازەكانی سەرتاسەری هەرێمی كوردستان ئەنجام بدات كە تەنانەت یەك تاقە دیناریشی لەسەر شانی حکومەتی فیدراڵی نەبووە. تەنانەت سەرۆكوەزیران لەبەرامبەر ئەو غەدرەی كە چەندین ساڵە حكومەتی فیدراڵی لە فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانی دەكات، بڕیاری پێدانی زەوی دا پێیان و ئێستا ئەم بڕیارەش بەخێرایی لە جێبەجێكردندایە.

دەرەنجام:

ئەوە هەنگاوانەی كە دەسەڵاتی پشت پەردە لە عێراق بەرامبەر بە هەرێمی كوردستانی هەڵێناونەتەوە و فەرمانبەرانی هەرێمی تێدا بووەتە قوربانی، تەنیا بەم كارتی فشارە ئابوورییە ناوەستێت و لە ئایندەدا پەنا بۆ كارتەكانی دیكەی وەك "سنوورداركردنی پەیوەندییەكانی هەرێم و دەرەوە" و "لاوازكردن و تواندنەوەی هێزی پێشمەرگە"ش دەبرێت، بۆ ئەوەی پێگەی گەشاوەی هەرێمی كوردستان لە عێراق و ناوچەكە و دونیا لاواز بكرێت و چیتر هاووڵاتیانی نێوەڕاست و باشووری عێراق بە بەرپرسەكانیان نەڵێن: "كردستان.. حلو".