ئەنفالێک لەپێشمانەوە

گەلی ئێمە نەهامەتی زۆری بەسەرهاتووە، ئەمە ئەو فاكتەیە كە دووان لە سەری ناكۆک نین، بەڵام ئایا نەهامەتی و مەترسی و هەڕەشە لەسەر گەلەكەمان نەماوە و گەلی ئێمە گەیشتووەتە زۆنی پارێزراو، یاخود ئەو هەلومەرجەی گەلی ئێمەی تێدایە هێشتاش دەبێ بەوریاییەوە لێی بڕوانین و بترسین لەوەی جارێكی دیکە ڕووبەڕووی جینۆساید و داگیرکردنی خاک و شاڵاوی وەک ئەفال ببینەوە؟

 

ئەنفال پرۆسەیەكی قڕكردن و لەناوبردنی خاک و خەڵكی كوردستان بوو كە رژێمی بەعسی پێشوو بەسەر كوردستان ئەنجامی دا و تیایدا خەڵكی گوند و شارۆچكەكانی كوردستان دەگوازرانەوە بۆ ناوچە دوورەدەستەكانی باشوور و لەوێ زیندەبەچاڵ دەكران، پێش ئەوەش لە بارودۆخێكی كارەساتباری مرۆییدا، دەستبەسەر دەكران.

 

شاڵاوەكانی ئەنفال بە سێ قۆناغ لە ناوچە جیاجیاکانی کوردستان ئەنجام دران، قۆناغی یەكەم لەساڵی 1986 دەستی پێكرد و قۆناغی سێهەمی ئەم پڕۆسەیە لە ناوچەکانی گەرمیان بە دڕندانەترین شێوە جێبەجێ كرا و ئیدی لێرەدا ئەنفال گەیشتە وێنە تەواو دڕندانەكەی خۆی.

 

ئەم پرۆسەی قڕكردنە بە فەرمانی سەدام حوسێن، سەرۆککۆماری ئەوکاتی عێراق و بە سەرکردایەتی "عەلی حەسەن مەجید"ی ناسراو بە عەلی کیمیاوی ئەنجام درا. 

 

لەڕووی لێكچوونەوە هاوشێوەییەكی زۆر لەنێوان پرۆسەكانی ئەنفال و پرۆسەی قڕكردنی جووەكان لەسەر دەستی نازییەكانی ئەڵمانیا لە چلەكانی سەدەی ڕابردوودا بەناوی هۆڵۆكۆست هەیە.

 

 لە هەردوو پرۆسەكەدا خێزانەكان بەشێوەیەكی دڕندانە لە گرتووخانە زۆرەملێكاندا كۆدەكرانەوە و پاشان یان دەسووتێنران وەک ئەوەی بەسەر خێزانە جووەكاندا هێنرا، یان زیندەبەچاڵ دەكران وەک ئەوەی لە  ئەنفال بەسەر كورد هێنرا.

 

هێشتا ڕووفاتی زۆرینەی ئەنفالكراوەكان نادیارن و هەر ناوبەناو بەشێكیان لە بیابانەكانی خوارووی عێراق دەدۆزرێنەوە. ئێستا دوو پرسی گرنگ سەبارەت بە ئەنفال هێشتا لەناو جڤاتی سیاسی و كۆمەڵایەتی كوردستانیدا باس و خواسی لەسەر ماوە.

 

یەكەم: پرسی داوای لێبووردنی یاسایی و  قەرەبووكردنەوەی ماددی خەڵكی كوردستان لەلایەن دەوڵەتی عێراقەوە بەرامبەر ئەم تاوانەی دەرحەق بەم وڵات و خەڵكە ئەنجامی داوە.

 

بێگومان عێراق نەك ئینكاری ئەوە ناكات كە ڕژێمی پێشوو، پرۆسەی ئەنفال و قڕكردنی دژ بە خەڵكی كوردستان ئەنجام داوە، بەڵكو ساڵانە یادی دەكاتەوە و چەندین بڕیاریش لە ئاستە باڵاكانی دەوڵەتەوە هەن كە دان بەوەدا دەنێن لە پرۆسەكانی ئەنفالدا گەلی كورد ڕووبەڕووی لەناوبردن بووەتەوە.

 

بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا تا ئێستا ڕژێمی ئێستای عێراق وەک میراتگری ئەو دەوڵەتە و دانیشتوو لەجێی ڕژێمی پێشوو، هەڵنەستاوە بە قەرەبووكردنەوەی ماددی و مەعنەوی میراتگرانی ئەنفال، كە ئەمە ئەركێكی یاسایی و دەستووری سەرشانی حكومەتی ئێستای عێراقە.

 

هەربۆیە لە پەیامەكەیدا بە بۆنەی ساڵوەگەری ئەنفال سەرۆک مەسعود بارزانی ئەمساڵیش تەئكیدی لەم ڕاستییە كردەوە و ڕایگەیاند: ئەركە لەسەر شانی دەوڵەتی عێراق قەرەبووی ماددی و مەعنەوی زیانلێكەوتووانی ئەنفال بكاتەوە.

 

بێگومان ئەم پرسی قەرەبوو نەكردنەوەیە بۆ زۆربەی كارەساتەكانی دیكەش كە بەسەر گەلی كوردستاندا هاتووە هەر بەمشێوەیە و عێراق لەڕووی كردارییەوە تا ئێستا قەرەبووی هیچ كارەساتێكی خەڵكی كوردستانی نەكردووەتەوە، ئەمەش بەشێكی گەورەی پەیوەندی هەیە بە كەمتەرخەمی نوێنەرانی كورد لە بەغدا، كە نازانن و جورئەتی ئەوە ناكەن و بە خەمی ئەوەوە نین كاری جددی و پیشەیی لەسەر ئەم بابەتە بكەن.

 

دووەم: پرسی دروستكردنی كیانێكی سەربەخۆی دانپێدانراو لەلایەن دەوڵەتانی جیهانەوە  بۆ ئەم گەلە، تا جارێكی دیکە ڕووبەرووی هەمان كارەسات نەبێتەوە، وەك ئەوەی بۆ جووەكان كرا لەپاش دوو جەنگە جیهانییەكە و دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسرائیل.

 

ئەم پرسەش یەكێكە لەو پرسانەی ڕەهەندێكی تەواو جیهانی هەیە و دەبێ كورد لەپێناو دووبارە نەبوونەوەی كارەساتی دیكەی هاوشێوەی ئەنفال هەوڵی ئەوە بدا چوارچێوەیەكی دەستووری و سیاسی بۆ خۆی بكێشێت، تا لەناو ئەو چوارچێوەیەدا خۆی لە هەموو هەڵمەتێكی دڕندانەی دەوڵەتانی دەوروبەر بپارێزێت.

 

بوونی دەوڵەت واتە گەرەنتی پاراستنی خاک و خەڵكی ئەو نەتەوەیەی لەسەر جوگرافیایەكی دیاریكراو دەژین، بەبێ ئەم گەرەنتییە هەمیشە ئەو گەلە لەبەردەم شیمانەی ئەوەدایە ڕووبەرووی شاڵاوی قڕكردن ببێتەوە.

هەر لەبەر ئەمەشە نووسەرێكی وەک د. فاروق ڕەفیق چەند ساڵ لەمەوبەر ڕایگەیاند " ئەنفاڵ لەپێشمانەوەیە، لەپشتمانەوە نییە".

واتە هەتا ئێمە نەبینە خاوەنی دەوڵەت و كیانی سەربەخۆی خۆمان هیچ كات دڵنیا نابینەوە لە دووبارە نەبوونەوەی كارەساتێكی وەک ئەنفال و كیمیاباران و لەناوبردن.

هەر لەبەر ئەمەیە ئەمڕۆ گەلی كوردستان وەک هەموو گەلانی دیكەی ناوچەكە مافی ئەوەی هەیە خاوەنی دەوڵەت و كیانی سیاسی دانپێدانراوی خۆی بێت، دەوڵەتانی دۆستیش ئەگەر بەڕاستی دۆستی ئێمەن دەبێت دان بەم مافەماندا بنێن.