ئایندەی سووریا و چارەنووسی گرووپە جیهادییەكان

خەڵكی سووریا و چاودێرانی گۆڕانكارییەكانی سووریا، پرسیاری زۆر لەبارەی چاڵێنجی بەردەم قۆناغی گواستنەوەی دەسەڵات لەدوای ڕووخانی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد دەهێننە بەر باس.

زۆربەی پرسیارەكانیش لەبارەی فۆڕم و شێوازی دەسەڵاتی ئایندە و دادپەروەری، مافەکانی ژنان، مافەکانی كەمینەكان، ئازادییە كەسییەكان و فۆڕمی دامەزراوە ئەمنی و سەربازییەكانە لە سووریا، بەڵام یەكێك لە پرسیارە هەرە گرنگەكان ئەوەیە كە ئایا (ئەبوو محەمەد جۆلانی)، فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە چەكدارییەكەی دژ بە دەسەڵاتەكەی بەشار ئەسەد، توانای ڕامكردنی گرووپە جیهادییەكان و ڕازیكردنیان بۆ كۆتاییهێنان بە چالاكی سەربازی لە سووریا هەیە یان نا؟

 

جۆلانی، كە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەشار ئەسەد، ناوی ڕاستەقینەی خۆی واتە (ئەحمەد شەرع) بەكار دەهێنێت، دەبێت جیهادییەكان ڕازی بكات تا پەیڕەوی لە یاسای نوێ و دامەزراوە دەوڵەتییەكان بكەن، بەتایبەت ئەوەی كە زۆرینەی گرووپەكان، دوور بوون لە ئەدەبیاتی وڵاتێكی مۆدێرن و سیستمی بەڕێوەبردنی گشتیی. ئەوە لە كاتێكدایە كە چاوی ئەم گرووپە، سەبارەت بە سیستمی دەسەڵاتداریەتی، تەنیا لەسەر یەك ڕستەیە كە ئەویش "جێبەجێكردنی شەریعەت"ـە.

 

خودی جۆلانی، كە ئێستا وەك "فەرماندەی ژووری ئۆپەراسیۆن"ـی گرووپە دژبەرەكانی ڕژێمەكەی پێشووی بەشار ئەسەد ناوی دەهێنرێت، سەرۆكایەتیی گرووپی (تحریرورلشام)ـی دەكرد كە لەلایەن ئەمریكاوە بە "تیرۆریست" دەناسرا. لەگەڵ ئەوەشدا وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، لەم ماوەیەدا خەڵاتە 10 ملیۆن دۆلارییەكەی كە بۆ دەستبەسەركردنی جۆلانی داینابوو، هەڵوەشاندەوە.

 

شۆڕشە جیهادییەكان:

جۆلانی لەكاتی گەڕانەوەی بۆ سووریا لە ساڵی 2011، لەلایەن جیهادییە تووندئاژۆكان ڕووبەڕووی چاڵێنجی زۆر بووەوە. بەپێی ڕاپۆرتی (الحرە)، لەو شەش كەسەی كە لەگەڵ جۆلانی لە عێراقەوە گەڕانەوە بۆ سووریا، سێیان وازیان لێ هێنا و چوونە نێو گرووپی تیرۆریستی داعش.

جۆلانی لە سووریا، گرووپێكی بە ناوی (جبهه النصره) دامەزراند و ڕاشیگەیاند كە پەیڕەوی لە ڕێكخراوی (ئەلقاعیدە) دەكات، ڕێكخراوێك كە لە لایەن كۆمەڵگەی جیهانییەوە بە تیرۆریست ناسراوە. لە ساڵی 2013، شەڕ كەوتە نێو گرووپی داعشەوە كە ئەویش كۆمەڵگەی جیهانی بە تیرۆریست هەژماری دەكات. فەرماندەكانی داعش، جۆلانییان بە "پاشەكشە لە جێبەجێكردنی شەریعەت لە ناوچەكانی بن دەستی بەرەی نووسرە" تۆمەتبار كرد.

ئەم تۆمەتەش بووە هۆی ئەوەی زۆرێك لە ئەندامانی بەرەی نووسرە بچنە نێو داعش، چونكە بە سەركەوتووترین نموونەیان دادەنا لە جێبەجێكردنی شەریعەت، لەبەرئەوەی دەستبڕینی دز لەبەرامبەر چاوی خەڵك و بەردبارانكردنی "زیناكاران" و سزادانی جگەرەكێشان و ناچاركردنی پەچە و نیقابی ژنان و حوكمەكانی دیكەی جێبەجێ دەكرد.

زۆرێكیش لەبەرئەوە لەنێو بەرەی نووسرە مانەوە، چونكە پەیڕەوی لە ئەلقاعیدە دەكرد، لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا باس و گفتوگۆ و مشتومڕ لەبارەی سیاسەتەكانی جۆلانی لەنێو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و ئەندامانی ڕێكخراوەكەی بەردەوام بوو. بابەتی سەرەكی ئەم مشتومڕانەش، "جێبەجێنەكردنی شەریعەت و دیاریكردنی سنوور لە سەردەمی شەڕ" بوو.

هەندێكیان ڕوانگەی جۆلانییان بۆ جێبەجێەكردنی تەواوەتی شەریعەت دەگەڕاندەوە بۆ كاتی "كۆنتڕۆڵكردنی تەواو"، بەڵام هەندێكیش پێداگرییان لەسەر ڕوانگەی خۆیان و جێبەجێكردنی خێرای شەریعەت بەتایبەت دوای داگیركردنی شاری ئیدلب و واژۆی "ڕێككەوتنی كەمكردنەوەی گرژییەكان" لەگەڵ دەوڵەتی سووریا دەكردەوە.

فێبریوەری 2017، جۆلانی دژی هەندێك لە گرووپە جیهادییەكان كە دەسەڵاتدارانی ئیدلبیان بەهۆی "جێبەجێنەكردنی شەریعەتی ئیسلامی" تەكفیر دەكرد، كەوتە شەڕ. بەپێی ڕاپۆرتی ماڵپەڕی (لەندەن)، ڕووبەڕووبوونەوەیەكی خوێناوی لەنێوان تەحریرولشام و (جند الاقصی" لە ئیدلب و دەوروبەری باكووری پارێزگەی حەما ڕووی دا، بەهۆیەوە دەیان كەس لە هەردوولا كوژران و دەیان كەسی دەستبەسەركراویش لە هەردوولا لەسێدارە دران و تەنانەت چەندین جۆر تەقەمەنی و كردەوەی خۆكوژییان بەرامبەر بە یەكتری بەكارهێنا.

دەستەی تەحریرولشام بەسەرۆكایەتیی ئەبوومحەمەد جۆلانی، لە 28ی جانیوەری 2017، بەفەرمی خۆی ڕاگەیاند و بەمەش خۆی لە ئەلقاعیدە جیا كردەوە، بەڵام زۆرێك لە وڵاتان بەتایبەت ئەمریكا، ئەم گرووپەی سەر بە بەرەی نووسرە بەڵام جیابووەوە لەقەڵەم دا و ناوی خستە نێو لیستی گرووپە تیرۆریستییەكانەوە.

ساڵێك دوای شەڕ و ڕووبەڕووبوونەوەكان، جۆلانی دەیویست لە نێوان جوندولئەقسا و دەستەی تەحیرولشام هاوپەیمانییەك دروست بكات، بەڵام سەركردە و ئەندامەكانی جوندولئەقسا پێداگرییان لەسەر ڕوانگەی خۆیان دەكردەوە و ڕەخنەیان لە جۆلانی هەر لەسەر جێبەجێنەكردنی شەریعەت بوو.

پاش شەڕە خوێناوییەكان، دواجار ڕێككەوتنێك لە نێوان هەردوولا دروست بوو كە ناوی نرا "لواء الاقصی" و بەمەش ڕێگەیەكی ئەمن و پارێزراو بۆ ئەندامانی (لواء الاقصی) و بنەماڵەكانیان خۆش بوو تا بچنە شاری ڕەقەی باكووری سووریا كە ئەودەم بە دەست داعشەوە بوو.

لەوێش هەندێك لە ئەندامانی لوائولئەقسا چوونە نێو ڕیزەكانی داعش و هەندێكی تریشیان چوونە نێو (حزبی ئیسلامی توركستانی) و هەندێكی تریشیان گرووپێكی نوێیان بە ناوی (انصار التوحید) دروست كرد.

ئەنسارولتەوحید دواتر چووە نێو ژووری ئۆپەراسیۆنی (فتح المبین) بەسەرۆكایەتیی دەستەی تەحریولشام و لە ئۆپەراسیۆنەكانی ئەم دواییەی كۆنتڕۆڵكردنەوەی شارەكانی سووریا و ڕووخاندنی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد دەستیان هەبوو.

بەپێی ڕاپۆرتی ئەلحوڕە، پاش سێ ساڵ شەڕ و جیاوازیی تووند، لە هاوینی 2020، شەڕێكی قورستر لە نێوان دەستەی تەحریرولشام و گرووپی (حراس الدین) دروست بوو. هۆكارەكەشی بە پلەی یەكەم، پەیوەندیی جۆلانی لەگەڵ ئەلقاعیدە بوو.

ئەم گرووپە، كۆتاییهێنانی بەیعەتەكەی جۆلانی بە "ئەیمەن زەواهیری" ڕابەری پێشووی ئەلقاعیدە، بە نامەشرووع دەزانی، بۆیە نەچووە ژێر باری دەوڵەتی ئیدلب كە بە ناوی "دەوڵەتی ڕزگاری" دەناسرا.

 

ڕامكردنی جیهادییەكان:

دواهەمین شەڕی جۆلانی لەگەڵ جیهادییەكان، لە ئۆكتۆبەری ساڵی 2021 بوو. ئەم شەڕەش دوای هێرشی دەستەی تەحریرولشام بوو بۆ سەر دوو گرووپی (جند الشام) بە سەرۆكایەتیی (موسلم ئەلشیشانی ـ چیچانی) و (جنداللە) بە سەرۆكایەتیی (ئەبوو حەنیفە ئازەری) لە نزیك ڕۆژئاوای ئیدلب و باكووری شاری لازقیە.

هۆكاری شەڕەكەش، "پەنادانی جیهادییە هەڵاتووەكان، دزین و تاڵانی چەكداری لەژێر ناوی جیهاد، تەكفیركردنی دەستەی تەحریرولشام و دەوڵەتی ڕزگاری و پەیوەندی لەگەڵ گرووپی داعش" لە لایەن یەكترییەوە بوو.

جوندولشام و جوندوڵڵا، ئەم تۆمەتانەیان ڕەت كردەوە، بەڵام دواجار شەڕەكە بووە هۆی خۆبەدەستەوەدان و تەسلیمبوونی هەردووكیان و بەدەستەوەدانی ناوچەكانی ژێر كۆنتڕۆڵیان و ڕازیبوون بە بەدەستەوەدانی كەسانی داواكراو بە دەوڵەتی ئیدلب.

ئامانجی سەرەكی دەستەی تەحریرولشام لەمەش، كۆنتڕۆڵی گرووپە جیهادییەكان و ناچاركردنیان بوو بۆ چوونە نێو "ژووری ئۆپەراسیۆنی فەتحولموبین". لە ڕاستیشدا جۆلانی سەركەوتوو بوو لەوەی زۆرینەی گرووپە جیهادییەكانی سووریا بخاتە بن هاوپەیمانیی دەستەی تەحریرولشامەوە.

ئەو گرووپانەی دیكەیش كە پێداگرییان لە سەربەخۆییبوونی خۆیان دەكردەوە، چالاكییە سەربازییەكانیان سنووردار كرا و ناچار بوون بەفەرمی ژووری ئۆپەراسیۆنەكە و دەوڵەتی ڕزگاری وەك بەرەی سیاسی و خزمەتگوزاری بناسن. ئەودەم جۆلانی، ڕێگەی نەدا بە دروستكردنی هاوپەیمانیی جیهادی لە دەرەوەی دەستەی تەحریرولشام.

بەپێی ڕاپۆرتی تەلەڤزیۆنی سووریا و ماڵپەڕی ئەلحوڕە، كاتێك كە پێنج گرووپی جیهادی (لواء المقاتلین الانصار، شورای هەماهەنگیی جیهاد، بەرەی ئەنسارولدین، جەماعەتی ئەنسارولئیسلام و حەرەسولدین) لە ژونیەنی 2020 ژوورێكی ئۆپەراسیۆنی هاوبەشیان بە ناوی (فاثبنو) واتە هەنگاوپتەو بن، دامەزراند، دەستەی تەحریرولشام بەخێرایی هەندێك لە فەرماندە و سەركردەكانی ئەو هاوپەیمانیەتەی لەنێو برد.

لە هەموو شەڕەكانی دەستەی تەحریرولشام لەگەڵ گرووپە جیهادییەكانی دیكە، ئەوەی كە خۆی بە (گرووپی موهاجران) ناو دەبرد، لەگەڵ جۆلانی بوون و پەیڕەوییان لەو دەكرد. ئەم گرووپەش لە ئەندامانی بیانی سەر بە دەستە و تاقمی جیاوازی نێو دەستەی تەحریرولشام پێك هاتبوون كە گرنگترینیان (حیزبی ئیسلامیی توركستانی، جەماعەتی تەوحید و جیهادی ئۆزبەكستانی، جووڵانەوەی مەهاجرین و ئەنساری قەفقازی، جووڵانەوەی شامی ئیسلامی ـ مەراكیشی، گرووپە ئەلبانی و ماڵدیڤی و گرووپەیی سەر بە وڵاتانی تر) بوون.

 

جیهادییەكان لە سووریای نوێ:

لە ساڵی ڕابردوودا، جۆلانی توانی تا ئاستێكی زۆر گرووپە جیهادییەكان كۆنتڕۆڵ بكات. گرووپە گورزوەشێنەكانی دەستەی تەحریرولشام كە "لیوكانی سوور" و "لیواكانی خالید بن وەلید"ن، تا ئێستا بە ڕەهایی پەیڕەوییان لە جۆلانی كردووە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە كە ئایا جۆلانی كە ئێستا ناوی ئەحمەد شەرعە، دەتوانێت ئەم جیهادیانە ڕازی بكات بەو تێڕوانین و گوتارە سیاسییە نوێیەی كە لەدوای گرتنی دیمەشق و لەنێوبردنی ڕژێمەكەی بەشار ئەسەد دێتە كایەوە؟

بەپێی ڕاپۆرتگەلی جیاواز، "عەبدولڕەحمان عەتوان"، پیاوی پلە دووی دەستەی تەحریرولشام، ڕۆڵی سەرەكی لە فۆرمەلەبوونی گۆڕانكارییە فكری و سیاسییەكانی ئەم گرووپە لە چەندین ساڵی ڕابردوودا هەبووە. عەتوان لە سەردەمی پێكهێنانی بەرەی نووسرە لەگەڵ جوڵانی بووە و باوەڕپێكراویەتی و واش پێدەچێت ئۆپەراسیۆنی گۆڕانكارییە فكرییەكانی جیهادییەكان لە سووریا هەر لە ئەستۆی ئەو بێت.

بەدڵنیاییەوە قبوڵكردنی گۆڕانكارییە نوێیەكان بۆ گرووپە جیهادییەكان زۆر قورسە. هەرسكردنی گوتاری نوێ كە "بەڕێوەبەردنی كاروباری سیاسی" دەیهێنێتە كایەوە، بەتایبەت لەبارەی مافی كەمینەكان، هەڵبژاردن، پەیوەندی لەگەڵ كۆمەڵگەی جیهانی، گۆڕانكاری لە دەستوور و پەیوەدنی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوایی، بۆ ئەم جیهادیانە زۆر قورس دەبێت.

سەرچاوە: بەشی مانیتۆرینگی بی.بی.سی

وەرگێڕانی: شۆڕش غەفووری