داکەوتنی نرخی نەوت و ئەنجامی سەرژمێری.. زەنگێکی مەترسیدار لەسەر ئایندەی عێراق

 

لە چەندی ڕۆژی ڕابردوو بە دیاریکراوی لە دوای گەشبینییەکان بە نزیکبوونەوەی ئەمریکا و ڕووسیا نرخی نەوت ڕووی لە دابەزین کرد، دواتر هەواڵەکان بە دووبارە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنەوەی نەوتی کوردستان، کەمێکی دیکە نرخی نەوتی دابەزاند.

ئەگەر بە پانتاییەکی فراوانتر سەیری بابەتەکە بکەین، ڕووداوە جیۆسیاییەکان و سیاسەتی ترەمپ بەرامبەر جەنگی بازرگانی لە دواینیشی، سەپاندنی پێناسی گومرگی بەسەر هاوردەی کاڵای مەکسیک و کەنەدا، هاوکات سەردانی چاوەڕوانکراوی ڤۆلۆدۆمیێر زێلینسکی سەرۆکی ئۆکراینا بۆ ئەمریکا و بۆ ڕیککەوتن لەسەر سەرچاوە سروشتییەکان و بە دیاریکراوی کانزا دەگمەنەکان، هەموویان گوشاریان کردووەتە سەر بازاڕی وزە. لە کاتی نووسینی ئەم وتارەدا نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بۆ نزیکەی 72 دۆلار دابەزیوە.

ئەوەش زەنگێکی مەترسیدارە لەسەر ئابووری عێراق، بەوەی ئابوورییەکەی لەوەڕگایی (ریعیة) واتە پشتی بە تاک سەرچاوە بەستووە، سەدا 90 بۆ سەدا96ـی سەرچاوەی داهاتەکەی لە فرۆشتنی نەوتە، بۆیە هەر گۆڕانکارییەک لە نرخەکەی ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر داهاتی وڵات و گوزەرانی هاووڵاتییان دەبێت.

لە یاسای بودجەی سێ ساڵەی عێراق، نرخی هەر بەرمیلێک نەوت بە 70 دۆلار دیاریکراوە، لەگەڵ ئەوەشدا قەبارەی خەمڵیندراوی کورتهێنان بە 64 ترلیۆن دینار دیاریکراوە. بەڵام ئەگەر هەر دۆلارێک لەو 70 دۆلارە بۆ فرۆشتنی بەرمیلێک نەوت دیاریکراوە. ئەوا کورتهێنانی ئابووری عێراق قووڵتر دەبێت.

ئەگەر بە هاوکێشەیەکی سادە وەریبگرین، عێراق ڕۆژانە 3.2 بۆ 3.4 ملیۆن بەرمیل نەوت هەناردە بکات، بۆ هەر رۆژێک 1 دۆلار دینار نرخی نەوت کەمتر لەو 70 دۆلارەی خەمڵێندراوە بفرۆشێت ئەوا ئەو ڕۆژە نزیکەی 3.2 بۆ 3.4 ملیۆن دۆلار زیان دەکات، هەر دۆلارێکیش لە بودجە بە 1320 دینار خەمڵێندراوە ئەوا زیانی ڕۆژانەی دەکاتە 4 ملیار و 488 ملیۆن دینار.

ئینجا ئەوە بۆ دۆلارێک 3.2 بۆ 3.4 ملیۆن دۆلار زیانە، بەڵام هەرچەندە دۆلاری دیکە دابەزێت ئەوا کورتهێنانەکەی قووڵتر دەبێتەوە. زیانی هەر ڕۆژێکی بە دینار بەم شێوەیە دەبێت:- 

 

 

 

 

ئەو مەترسییە لەگەڵ ڕاگەیاندنی ئەنجامی سەرژمێری دوو هێندە دەبێت، بە گوێرەی ئەنجامەکە لە 2024 ژمارەی دانیشتووانی عێراق 46 ملیۆن و 118 هەزار و 793 کەس بووە، ئەگەر گەشەی دانیشتووان ساڵانە بە سەدا 2.5 هەژمار بکەین، ئەوا بە گوێرە ئەو هاوکێشەیە سادەیە، ژمارەی دانیشتووان بۆ ساڵی 2050 دەگاتە 87 ملیۆن و639 هەزار و 206 کەس. 

 

P(t)=P0×(1+r)t

 

 

 

بە گوێرەی یاسای بودجە خەرجی بەکاربردن (نفقات التشغیلیة) کە بەشی زۆری بۆ مووچەی فەرمانبەران دەڕوات بە 133 ترلیۆن دینار خەمڵێندراوە لە کاتێکدا کۆی قەبارەی بودجە 198 ترلیۆن دینارە، واتە نزیکەی سەدا 70ـی خەرجییەکانی بودجە بۆ دابەشکردنی مووچەیە. با بگەڕێینەوە بۆ داتاکانی سەرژمێری، دەبینین سەدا 38.25ـی دانیشتووانی عێراق لە کەرتی حکومی کاردەکەن و سەدا 70ـی بودجە دەبەن.

بەڵام با زۆر دوو نەکەوینەوە، بەگوێرەی پێشبینی ڕێکخراوەکان و لە نێویشیاندا ئاژانسی وزەی نێودەوڵەتی IEA، بەهۆی زۆربوونی خواست لەسەر وزە نوێبووەوەکان پێشبینی دەکرێت نرخی بەرمیلێک نەوت لە نێوان 50 بۆ 70 دۆلار بێت. هەروەها هەمان ڕێکخراو پێشبینی دەکات نرخی بەرمیلێک نەوت لە 2050 لە نێوان 30 بۆ 50 دۆلار بێت.

لە ئەنجامی سەرژمێریدا، منداڵانی خوار 5 ساڵی سەدا 11.16 و تەمەنی 5 – 14 ساڵی سەدا 24.74ـی دانیشتووانیان پێکهێناوە، خۆ ئەگەر بۆ ساڵی 2025 دەگەنە تەمەنی گەنجی و بە گوێرەی سیاسەتی ئێستای حکومەتی عێراق بەردەوامیدان بە دامەزراندن لە کەرتی گشتی ئەوا بارگرانی سەر بودجە زۆر زیاتر دەبێت. بۆ نموونە، ئەگەر سەدا 38.25ـی دامەزراوی ئێستای کەرتی گشتی بۆ ساڵی 2030 هەژمار بکەین، ئەوا 20 ملیۆن 457 هەزار و 500 کەس مووچەخۆری دەوڵەت دەبن.

نرخی نەوتیش بەم شێوەی ئێستا لە دابەزین بێت و پێشبینییەکان بە دابەزینی ڕاست دەربچن، ئەو کاتە عێراق نەک هەر بودجەی نابێت، بەڵکو هەموو بودجەکەی کورتهێنان دەبێت.