لە نێوان حوکمڕانی و کۆمەڵگادا

من یەکێکم لەوانەی بەشێوەیەکی واقیعیانە سەیری ئەو پرسانە دەکەم پەیوەستن بە ڕێبازی مرۆڤەوە (تاک یان گرووپ) لە ڕووی پێشکەوتن، جێگیری یان دواکەوتن، ئەمەش بەندە بەو هەلومەرجە بابەتییانەی کە لە ڕێگەی ژینگەی دەوروبەرەوە بەڕێوەی دەبەن، جگە لە حاڵەتە تاکەکەسییەکان، بەو پێیەی زۆرینەی ڕەها لە کۆمەڵگاکانی ڕۆژهەڵاتدا بێلایەنی نەرێنییە، کە زاڵ بێت بەسەر گریمانە حوکمڕانییەکانی کۆمەڵگا و دەسەڵاتی ئەو کەسانەی کە ژمارە و قورسایی پێکدەهێنن لە گۆڕینی هاوکێشەی هێزەکاندا کە دەبێتە هۆی گۆڕانکاری لە ژیاندا و ڕێڕەوەکە ڕاست دەکەنەوە. ئەم بابەتە بە درێژایی مێژوو درێژ دەبێتەوە لە ڕوانگەی پێویستی مرۆڤایەتی نەک بە یەکسانی بەڵکو بۆ دادپەروەری، کە یەکسانی دەبێتە یەکێک لە لایەنەکانی بەخشینی ئەو. بۆیە هیچ مانایەکی باش بۆ یەکسانی لە ڕەهادا نییە، وەک چۆن یەکسانی زۆرجار بەڵگەیە لەسەر ئارەزوومەندانەی دەسەڵاتێک لە پراکتیزەکردنی نادادپەروەرییەکی ئاراستەکراودا کە تێیدا کۆژانەکانی لەگەڵ نەیارەکانی هاوبەشی پێدەکات.

من دەڵێم: بیرکردنەوە و تێڕامانی مرۆڤەکان هەمیشە ڕۆشەنفرکری بەرهەم دەهێنن، ئەوان باوکی دامەزرێنەری دۆخێکن کە هاوشێوەی کۆرپەی تازە لەدایک بووە، ئەگەر بە هەلومەرجێک دەورە نەدرێت کە یارمەتی مانەوەی بدات و گەشەکردنی مسۆگەر بکات و مەرجەکانی بوونی خۆی جێبەجێ بکات بۆ ڕاستکردنەوەی ڕەوتی هەڵە، کە ئەگەر ڕووبەڕووی نەبێتەوە، بە ناچاری کارەسات ڕوودەدات. پێموایە ئێمە لە نێو ئەو کەسانەداین کە هێڵی دەستپێکمان بۆ ڕاستکردنەوەی ڕەوتی مێژوو پێکهێنا، بەبێ گوێدانە ئەو ڕەخنانەی ڕووبەڕوومان دەکرێنەوە یان دواتر ڕووبەڕوومان دەکرێتەوە، وەک چۆن ئەزموونە بەکۆمەڵەکانی ڕاستکردنەوە بێ هەڵە نین، بەبێ گوێدانە سروشتی هەڵەکە.

سەختیی ڕاستکردنەوە بە وردی ناپێورێت تاوەکو چەندین فاکتەر بۆ پوختەی پڕۆژەی سیاسی واقیعی و ئامانجدارەکان دانەنێین بۆ دروستکردنی ژینگەیەکی تەندروست کە جگە لە حەقیقەت ئیدیعای هیچی تر نەکات و بە دروشمێک ڕازاوە نەبێت کە پێچەوانەی واقیعەکە بشارێتەوە.

کۆمەڵگا ڕۆڵی سەرەکی هەیە لە پرسیارکردن و بەدواداچوونی دەسەڵات و لێپرسینەوە لێی بەپێی ڕێڕەوی یاسایی و تێگەیشتن کە لەلایەن دەزگا دەسەڵاتدارەکان و کۆمەڵگاوە دروستکراوە و بەردەوامە، بە نیازێک کە بەرگەی هەڵخەڵەتاندن و خۆشاردنەوە و دانانی تەڵە بگرێت.

مەترسیدارترین شت لە پڕۆسەی چاکسازیدا، ڕووبەڕوو نەبوونەوەی کێشە ڕاستەقینە و واقیعییەکانە لە ژینگە کۆمەڵایەتییەکاندا. ئەمەش لەدوای سەرهەڵدانی کورتبینی سیاسی ڕوودەدات بەهۆی دروستکردنی دیوارێکی خەیاڵییەوە کە وێنەی نا واقیعی و شتانێکی لەسەر کێشراوە جێگەی بایەخ و گرنگی نییە بۆ کۆمەڵگا و هیچ سوودێکی بۆیان نییە، تەنانەت ئەگەر کۆمەڵگا وەک فۆرمێک لە بێهۆشکردن وەریبگرێت کە لەلایەن هەندێک دەسەڵاتەوە بۆ مەبەستێکی دیاریکراو پەیڕەو دەکرێت.

ئەزموونی ئەو وڵاتانەی کە ئەمڕۆ هێزی کاریگەر لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا پێکدەهێنن، سەرکەوتوو بوون، ئەمەش دوای ئەوەی وازیان لە خەرجکردنی وزە وەهم و بێهودەکان هێنا، دوای ئەوەی لە خاڵە لاوازەکانی هێزیان کۆڵیەوە و خۆیان لە ترسی ڕووبەڕووبوونەوە ڕزگار کرد و شێوازی مامەڵەکردنیان لەگەڵ کێشەکان هاوتەریب لەگەڵ بنەمای مامەڵەکردنی هاوچەرخ لەگەڵ کۆنەکاندا پەرەپێدا.

فرەچەشنی کۆمەڵگاکان لە یەک قەوارەی سیاسیدا ناکرێت شتێکی بێمانا بێت و ڕادەستی چارەنووسێکی خراپ بکرێت، بۆیە ئەگەر دەستەکانی پەرلەمانی، یاسایی، سیاسی، حزبی، پەروەردەیی، میدیایی، مەعنەوی و ئایدیۆلۆژی ئەرکی خۆیان بۆ ڕاستکردنەوەی ڕێبازەکە جێبەجێ نەکەن، ئەنجامدانی تاوانێکە دژی کۆمەڵگاکان کە زیاتر ڕووبەڕووی گۆشەگیری و گرنگی نەدان دەبنەوە لەوەی کە لە دەوروبەریان ڕوودەدات و و بێ متمانەیی دروست دەکەن و هاوسۆزییەکی بێزارکەر بۆ ڕووداوەکان دەردەبڕن و یەکەمین کەس دەبن کە واز لە بەرگریکردن لە هەموو شتێک دەهێنن ئەو کاتە دەگۆڕێت، کەواتە بەردەوامی هەڵەکان سروشتی شتەکان نییە.