هەرێمی کوردستان لەبەردەم سیاسەتی نوێی ئەمریکادا، سیناریۆ و پێشهاتە چاوەڕوانکراوەکان

لەگەڵ دەستبەکاربوونی دۆناڵد ترەمپ لە کۆشکی سپی لە 20ـی کانوونی دووەمی 2025، سەرنجی توێژەران لەسەر شێوازی مامەڵەکردنی ئیدارەی نوێ دەبێت لەگەڵ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئایا ترەمپ بە هەمان سیاسەتی خولی یەکەمی سەرۆکایەتی خۆی (2018-2017) بەردەوام دەبێت، کە جەخت لەسەر بنەمای "ئەمریکا لە پێش هەموو شتێکەوە America First" دەکاتەوە، لەگەڵ پشتگیری بەهێز بۆ ئیسرائیل، ڕووبەڕووبوونەوەی ده‌ستڕۆیی ئێران و بەهێزکردنی هاوپەیمانێتی لەگەڵ وڵاتانی کەنداو، هەروەها هەوڵدان بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لە نێوان ئیسرائیل و هەندێک وڵاتی عەرەبی لە ڕێگەی ڕێککەوتننامەی ئیبراهیمی Abraham Accord؟ پێشبینی دەکرێت لە خولی دووەمدا، ترەمپ هەمان هێڵە گشتییەکانی خولی یەکەم بپارێزێت، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو گۆڕانکارییانەی کە پێشهاتە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان دەیسەپێنن.

لە ماوەی خولی یەکەمی سەرۆکایەتیدا، ترەمپ چەند بڕیارێکی ستراتیژی دەرکرد، لەوانە گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمریکا بۆ قودس، کشانەوە لە ڕێککەوتننامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران، سەپاندنی سزای توند بەسەر تاران له‌ژێر ناوی "زۆرترین فشار"، هەروەها هەوڵیدا لە ڕێگەی بەهێزکردنی هاوپەیمانێتی ئیسرائیل-کەنداو دژ بە ئێران، پەیوەندییەکانی ناوچەکە ڕێکبخاتەوە. لە ئێستادا وا دەردەکەوێت کە ئەم ئەولەویەتانە بەردەوام دەبن، بەڵام بە جەختکردنەوەی زیاتر لەسەر یەکلاییکردنەوەی هەندێک دۆسیەی هەڵپەسێردراو.

ئاماژەیەکی گرنگ بۆ سەلماندنی ئەمە، تێڕوانینی کەسانی ناو تیمە نوێیەکەی ترەمپە، وەک دیاریکردنی مارکۆ ڕۆبیۆ بۆ پۆستی وەزیری دەرەوە، کە کەسایەتییەکە بە هەڵوێستی توندی بەرانبەر ئێران، چین و پشتگیری بەهێزی بۆ ئیسرائیل ناسراوە. ئەم هەڵبژاردنە ڕێبازێک دەردەخات کە پشت بە هێزی سەربازی و دیپلۆماسی کارا دەبەستێت بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا، لەگەڵ کەمکردنەوەی جەخت لەسەر پرسە مرۆیی و دیموکراسییەکان، ئەوەش بە بەراورد لەگەڵ ئیدارەکانی پێشووتر، وەک ئیدارەی بایدن.

ئەولەویەتەکانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست:

ئەولەویەتەکانی ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ڕەنگدانەوەی بەرژەوەندییە ستراتیژییە جێگیرەکانیەتی کە بە درێژایی چەندین دەیە دروست بوون، هاوشان لەگەڵ ئەو گۆڕانکارییانەی بەپێی چوارچێوە ئابووری، سیاسی و ئاسایشییەکان هاتوونەتە ئاراوە. گرنگترینیان بەم شێوەیەیە:

وزە و ئابووری: ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نزیکەی 40%ـی بازاڕی وزەی جیهان پێکدەهێنێت، هەروەها نزیکەی نیوەی یەدەگی نەوتی جیهان لەم ناوچەیەدایە. دۆکترینەکەی کارتر (Carter Doctrine) لە ساڵی 1980 جەختی لەسەر ئەوە دەکردەوە کە هەر هەڕەشەیەک لەسەر هەناردەکردنی نەوت لە کەنداوەوە، هەڕەشەیە بۆ سەر بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی واشنتۆن، ئەمەش لەپێناو پاراستنی ئاسایشی وزەی ئەمریکی و جیهان.

ئاسایشی ئیسرائیل: لە تێڕوانینی واشنتندا، ئیسرائیل نوێنەرایەتی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە دەکات، لەبەرئەوە پاراستنی ئۆرشەلیم کۆڵەکەیەکی سەرەکی سیاسەتی ئەمریکایە. وەک هاوپەیمانێکی ستراتیژی ڕۆڵی گرنگی لە ڕووبەڕووبوونەوەی نەیارە هەرێمییەکانی واشنتن هەیە، لەبەرئەوە ئەم بنەمایە جێگیرە بۆ هەر ئیدارەیەک لە کۆشکی سپی.

ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر: لەدوای ڕووداوەکانی 11ـی سێپتەمبەری 2001، دژایەتیکردنی تیرۆر و هەوڵدان بۆ لەناوبردنی گروپە تیرۆرستییەکان و ڕێگەگرتن لەوەی ببن بە هەڕەشە لەسەر ئاسایشی هەرێمی و جیهانی، ستراتیژی لەپێشینەی ئەمریکا بووە. ئەمەش لە ڕێگەی پرۆسەی سەربازی ڕاستەوخۆ یان یارمەتیدانی هاوبەشە هەرێمی و خۆجێییەکان لەپێناو جێگیرکردنی سەقامگیری و پاراستنی سیسته‌می هه‌رێمایه‌تی.

سنووردارکردنی ده‌ستڕۆیی ئێران: واشنتن هەوڵ دەدات كاریگه‌ری تاران لە ناوچەکەدا سنووردار بکات لە ڕێگەی سزا ئابوورییەکان یان هاوکاریکردنی نەیارەکانی، تاکوو ڕێگە بگرێت لە هەڕەشەکانی ئێران لەسەر سەقامگیری ناوچەکە. ڕێگە نەدان بە تاران بۆ دەستگەیشتن بە چەکی ئەتۆمی یەکێکە لە گرنگترین ئامانجەکانی واشنتن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.

سیناریۆكانی به‌رده‌م هه‌رێمی كوردستان له‌ سیاسه‌تی ئیداره‌ی نوێی ئه‌مریكادا

لەگەڵ دەست به‌كاربوونی ئیدارەی نوێی ئەمریکا، ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکەوێتە بەردەم قۆناغێکی نوێی پێشهاتەکان، کە کاریگەرییەکی ڕاستەوخۆی لەسەر دۆخی سیاسی و ئاسایشی هەرێمی کوردستان دەبێت. لەم ڕوانگەیەوە، چەندان سیناریۆ لە ئارادان کە دەکرێت وەک نەخشەڕێگایەک بۆ سیاسەتی ئەمریکا بەرانبەر بە هەرێمی کوردستان سەیر بکرێن:

1 - یپاڵپشتییەکان بۆ بەهێزکردنی هەرێم لە چوارچێوەی عێراقدا:

ویلایەتە یەکگرتووەکان بەردەوام دەبێت لە پشتیوانیکردنی هەرێمی کوردستان وەک قەوارەیەکی نیمچە سەربەخۆ لەناو عێراقدا، لەگەڵ جەختکردنە سەر بەهێزکردنی توانا سەربازیی، ئابووریی و سیاسییەکان، بەبێ پاڵنان بەرەو سەربەخۆیی تەواو کە قەیرانی هەرێمی دروست بکات.

گرنگی هەرێمی کوردستان بۆ ئەمریکا لەوەدا خۆی دەبینێتەوە کە ناوچەیەکی سەقامگیرە و بەشێکی هەرێمەکەش تا ڕادەیەک زۆر دوورە لە کاریگەری و دەستڕۆیی ئێران، بە پێچەوانەی بەغداوە کە بەتەواوی لەژێر کاریگەریی تاراندایە. بوونی بنکە سەربازییەکان لە هەولێر و هەریر، کە لە ڕێگەیەوە ئۆپەراسیۆنەکانی دژ بە تیرۆر و پاشماوەکانی داعش بەڕێوەدەچن، هەروەها چاودێریکردنی سنوورەکان لەگەڵ سووریا و ئێران، وای کردووە هەرێمی کوردستان ناوچەیەکی ستراتیجی بێت بۆ سیاسەتی ئەمریکا لە عێراق و هەروەها سوریاش.

لەم سیناریۆیەدا، ئاڵنگارییەکانی بەردەم واشنتن، ئەنقەرەیە، چونکە دژ بەهەر بەهێزکردنێکی گەورەی قەوارەی کوردییە کە وەک هەڕەشەیەکی ئاسایشی بۆ سەرخۆی لێی دەڕوانێت، هەروەها بەغداش ئەمە بە هەڕەشەیەک بۆ سەروەری خۆی دەزانێت.

ئەگەری جێبەجێبوونی ئەم سیناریۆیە بەهێزە، چونکە سەقامگیرییەکی ڕێژەیی بەدەست دەهێنێت بەبێ گۆڕانکاریی ڕیشەیی لە دۆخی ئێستادا. ئەوەی ئەم سیناریۆیە بەهێزتر دەکات فشاره‌کانی واشنتنە لەسەر عێراق بۆ دووبارە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێم، سەرباری ئەوەی ڕەنگە هەر هێرشێکی گەورەی داعش واشنتن ناچار بکات پشتیوانی سەربازی خۆی بۆ هەرێم فراوانتر بکات.

2 - بەهێزکردنی هەرێم وەک هاوبەشێکی گرنگ دژ بە ئێران:

ئەمریکا کار دەکات بۆ بەهێزکردنی هەرێم لە ڕووی سەربازی، ئابووری و سیاسییەوە وەک ناوچەیەکی ستراتیجی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی نفوزی ئێران، لەگەڵ پشتیوانیکردن لە فرۆشی نەوت بە سەربەخۆ و پێدانی چەک بە پێشمەرگە، بێ گوێدانە ناڕەزایییەکانی حکومەتی عێراق. پاڵنەری سەرەکی جێبەجێبوونی ئەم سیناریۆیەش بریتییە لە سیاسەتە دژە ئێرانییەکانی ئیدارەی نوێی کۆشکی سپی. سەرکەوتنی ئەم سیناریۆیە هەرێم دەکات بە قەڵایەکی ئەمریکی دژ بە ئێران، لەگەڵ سەربەخۆییەکی ئابووری زیاتر و پاراستن لە میلیشیاکان، بەتایبەتی ئەگەر میلیشیاکان کە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەکرێن هێرش بکەنە سەر هێزە ئەمریکییەکان لە عێراق، ئەوا واشنتن بە ئاراستەی بەهێزکردنی هەرێم وەک ڕێگرییەکی ڕاستەوخۆ هەنگاو دەنێت.

ئاڵنگاری گەورەی بەردەم ئەم سیناریۆیە بریتییە لە زیادبوونی گرژییەکان لەگەڵ بەغدا، هەروەها کاردانەوەی توندی ئێران کە ڕەنگە ڕاستەوخۆ هەرێم بکات به‌ ئامانج، سەرباری کاریگەرییەکانی تاران لەسەر بەغدا بە ئامانجی گوشارخستنە سەر هەرێم، هەروەها دژایه‌تیكردنی  تورکیا.

3-  بەهێزکردنی بەغداد لەسەر حیسابی هەرێم:

ویلایەتە یەکگرتووەکان فشار دەخاتە سەر هەولێر بۆ ئەوەی کێشەکانی لەگەڵ بەغداد چارەسەر بکات، لەگەڵ کەمکردنەوەی پشتیوانی سەربەخۆی خۆی بۆ هەرێم، بە ئامانجی بەهێزکردنی حکومەتی فیدراڵی وەک بەشێک لە ستراتیژییەتی ڕووبەڕووبوونەوەی ئێران و تیرۆر.

لە تێڕوانینی ئەمریکاوە ڕەنگە یەکگرتوویی عێراق ڕێگری بکات لەوەی ببێت بە دەوڵەتێکی شکستهێناوو، کە ڕەنگە کاریگەریی ئێران بەهێزتر بکات و هەروەها داعشیش بەهێز بکاتەوە. پشتیوانییکردنی بەغدا ڕەنگە یارمەتیدەر بێت لە پەراوێزخستنی میلیشیاکانی لایەنگری تاران. لێرەوە واشنتن فشار دەخاتە سەر سەرکردەکانی هەرێم بۆ پابەندبوون بە ڕێککەوتننامەکانی نەوت لەگەڵ بەغدا و کەمکردنەوەی یارمه‌تییە سەربازییە ڕاستەوخۆکان بۆ پێشمەرگە، لەگەڵ جەختکردنە سەر پشتیوانییکردنی سوپای عێراق.

ئەگەری جێبەجێبوونی ئەم سیناریۆیە لاوازە، چونکە هەرێم هێشتا زیاتر لە حکومەتی عێراق سەقامگیر و جێگەی متمانەیە. لەگەڵ ئەوەشدا بەبێ پشتگیری کورد زەحمەتە بەغداد بتوانێت سەقامگیری بچەسپێنێت.

4 -  کشانەوەی تەدریجی و دەستبەرداربوونی هەرێم بۆ داینامیکیەتی هێزە هەرێمیییەکان:

ویلایەتە یەکگرتووەکان بوونی خۆی لە هەرێم بە شێوەیەکی تەدریجی کەم دەکاتەوە، کورد بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ تورکیا، ئێران، و بەغدا بەجێ دەهێڵێت، وەک بەشێک لە ڕێکخستنەوەی ئەولەویەتەکانی بەرەو ئاسیا.

ڕەنگە واشنتن وای ببینێت کە تێچووی سیاسی و سەربازی پشتیوانییکردنی هەرێم لە سوودەکانی زیاترە، بەتایبەتی ئەگەر هەڕەشەکانی داعش کەم ببنەوە یان پەیوەندییەکانی لەگەڵ تورکیا باشتر بێت.

شێوازی جێبەجێکردنی ئەم سیناریۆیەش سەرەتا بە کەمکردنەوەی هێزەکان و یارمەتییەکان، لەگەڵ تەنیا بەشدارییکردنێکی دیپلۆماسی سنووردار بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان لە نێوان هەولێر و بەغدا.

بەڵام ئەگەری جێبەجێبوونی ئەم سیناریۆیە لاوازە، چونکە لە ئێستادا هەرێم هێشتا خزمەت بە ئەولەویەتەکانی ئەمریکا بەتایبەتی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر لە ناوچەکەدا دەکات. سەرباری ئەوەی کە ئەگەرێکی دیکەش ئەوەیە کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا بەرەنجامێکی پێچەوانەی لەسەر بەرژەوەندییەکانی لە ناوچەکەدا ده‌بێت.

به‌ره‌نجام:

ئەو سیناریۆیەی کە زۆرترین ئەگەری هەیە لە ئێستادا پشتیوانییکردنی بەهێزکردنی هەرێمە لە چوارچێوەی عێراقدا (سیناریۆی 1)، چونکە هاوسەنگییەک لە نێوان ئامانجە ئاسایشی و ئابوورییەکانی واشنتۆن بەبێ وروژاندنی گەورەی هاوپەیمانەکان یان نەیارەکانی بەدەست دەهێنێت. بەڵام ئەگەر ململانێکان لەگەڵ ئێران چووه‌ قۆناغی بەریەککەوتنی سەربازی، ڕەنگە جەختکردنەوە بگۆڕێت بەرەو بەهێزکردنی هەرێم وەک هاوبەشێکی ستراتیژی (سیناریۆی 2). هەر گۆڕانکارییەکی گەورە لە سیاسەتی ئەمریکا پشت دەبەستێت بە پێشهاتەکانی ناوچەکە، بەتایبەت لە سوریا، ئێران و پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ ناتۆ.

 

سه‌رچاوه‌كان:

- Mohammed A. Salih:  Between Activism and Isolationism: What to Expect from Trump’s Middle East Policy.November15,2024.

 https://www.fpri.org/article/2024/11/trump-second-term-middle-east-policy/

-Charles W. Dunne: Trump’s Second-Term Foreign Policy: Highly Centralized, and Highly Personal. Feb12, 2025.

 https://arabcenterdc.org/resource/trumps-second-term-foreign-policy-highly-centralized-and-highly-personal/

- George Beebe, Anatol Lieven and others; trump 2.0: restraint foreign policy recommendations for trump’s second term. December19,2025

. https://quincyinst.org/research/trump-2-0-restraint-foreign-policy-recommendations-for-trumps-second-term/#h-introduction 

 

- Exclusive: U.S. piles pressure on Iraq to resume Kurdish oil exports, sources say. February 22, 2025

. https://www.reuters.com/business/energy/us-piles-pressure-iraq-resume-kurdish-oil-exports-sources-say-2025-02-21/.