ئەو بودجەیە چەندە بۆ هەڵبژاردن لە ئێران تەرخان كراوە؟

ئاڤا نیوز

 

لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن  ئەو بودجەیەی ئەمساڵ بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی ئێران تەرخانکراوە، نزیکەی نیوەی بەهای ئەو بودجەیەیە کە بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی 2021 خەرج کراوە.

چیرۆكی سەرەكی: ئێوارەی ڕۆژی یەکشەممە 19-05-2024 هێلیکۆپتەری ئیبراهیم ڕەئیسی لە کاتی گەڕانەوەی بۆ تاران، لە خاڵێکی سنووریی تەورێز بە هۆی "خراپیی کەشوهەوا" تێکشکاو بەهۆیەوە سەرۆککۆمار و هەشت لە یاوەرەکانی گیانیان لەدەست دا.

وێنە گەورەكە: دوابەدوای گیانلەدەستدانی ئیبراهیم ڕەئیسی، ڕۆژی 28ی حوزەیرانی 2024 خولی 14ی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماری ئێران بەڕێوەبچێت، ئاشکرایە لە کاتی داڕشتنی یاسای بودجەی ساڵی 2024 بودجە بۆ ئەنجامدانی ئەو هەڵبژاردنانە نەبووە.

درێژەی ڕاپۆرت
بە لەبەرچاوگرتنی ڕێژەی هەڵاوسان، دەردەكەوێت کە بەهای بودجەی تەرخانکراو بۆ دابینکردنی دارایی هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵ کەمترە لە سێ قۆناغی پێشووی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی لە ساڵی 2013 تا 2021.

حكومەت پارەی كەمی دابینكردووە
حکومەتی ئێستا بە سەرۆکایەتی محەممەد موخبر، هەزار و 500 ملیار تومەن   وەک تێچووی هەڵبژاردنی پێشوەختە لە ساڵی 2024 دادەنێت، بەگوێرەی ئەم بڕیارنامەیە، دەتوانرێت ئەم بڕە پارەیە كە بودجەی خۆپاراستن و مامەڵەکردنە لەگەڵ "کارەسات و ڕووداوە پێشبینینەکراوەکان" خەرج بکرێت.

پارەكە ڕوون نییە
لە ڕاستیدا نەک هەر ڕوون نییە ئەو پارەیەی کە لە بودجەی گشتی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بۆ هەردوو دامەزراوەی سەرەکی حکومەت واتە وەزارەتی ناوخۆ و ئەنجوومەنی پاسەوانی تەرخانکراوە، بە وردی چۆن خەرج دەکرێت، بەڵکو بنەماشە بۆ دیاریکردنی خەرجییەکانی هەڵبژاردن.
 

تێچووی قەیرانێکی چاوەڕواننەکراو
تێچووی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بە گشتی لە شێوەی دوو هێڵی جیاواز لە بودجەی گشتی وڵاتدا خەمڵێنراوە، کۆی ئەو قەرزانەی کە پێشبینی کراوە بۆ وەزارەتی ناوخۆ و ئەنجومەنی پارێزەران لە یاسای بودجەی 2024 یەکسانە بە 326 ملیار تومەن لە بودجەی ئێستا.
ئەم بڕە پارەیە بۆ خەرجییەکانی ئەنجامدانی خولی دووەمی هەڵبژاردنی خولی  12ی پەرلەمان تەرخانکرا؛ هەڵبژاردنەکان لە 21ی ئایاردا بەڕێوەچوو، واتە نۆ ڕۆژ پێش کەوتنەخوارەوەی کۆپتەرەکەی ئیبراهیم ڕەئیسی و هاوەڵەکانی.

مردنێكی چاوەڕواننەكراو
بەهۆی چاوەڕواننەکراوی کۆچی دوایی ڕەئیسی، دەستەی حکومەتی ئێستا بە سەرۆکایەتی محەمەد موخبر بڕیارنامەیەکی ڕاگەیاند کە تێیدا هاتووە: لە سەرچاوەکانی بڕگەی "م"ی ماددەی 28ی بەناو "پەیوەندی" هەزار و 500    ملیار تومەنی بۆ هەڵبژاردنەکانی داهاتوو دابین دەکرێت.

پارەی كارەساتەكانە
لە مانگی ئازاری ساڵی 2014 پەرلەمان "یاسای زیادکردنی هەندێک ماددەی بۆ یاسای ڕێکخستنی بەشێک لە پەیڕەوی دارایی حکومەت"ی پەسەند کرد. لە بڕگەی "میم"ی ئەم یاسایەدا، حکومەت ڕێگەی پێدراوە "موچەی گەنجینەی" بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ڕووداو و ڕووداوە پێشبینینەکراوەکان بەکاربهێنێت.
لە ڕوونکردنەوەکانی ئەم بڕگەیەدا بە تایبەتی باس لە مامەڵەکردن لەگەڵ کارەساتە سروشتییەکانی وەک "لافاو، بوومەلەرزە، بەستەڵەک، ئاگر و هتد" و یاسای "دامەزراندنی ڕێکخراوی بەڕێوەبردنی قەیرانەکانی وڵات" کراوە. بەڵام زۆرجار بنەما و وردەکارییەکانی دارایی حکومەت لە ڕوونکردنەوەکانی ئەم بڕگەیەدا ناڕوونە و لەسەر بنەمای گشتاندنەکان دامەزراون.

بەربژێرەكان و گۆڕانی هەڵبژاردن

بەشێکی دیکەی خەرجی دارایی هەڵبژاردنەکان، تێچووی چالاکییەکانی بانگەشەی بەربژێرەكان و ئەگەری فێڵەکانی پشت پەردە، بەڵام هێشتا هیچ خەمڵاندنێکی ورد بۆ خەرجییەکانی بانگەشەی هەڵبژاردنی بەربژێرەكانی سەرۆکایەتی و سەرچاوە داراییەکانیان لە قۆناغەکانی پێشوودا نییە.

شەفافیەت
یاسای "شەفافیەت و سەرپەرشتیکردنی دارایی چالاکییەکانی هەڵبژاردن" کە لە ساڵی 2018 پەسەندکرا، سنووردارە بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی ئیسلامی و هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ناگرێتەوە. لەم یاسایەدا بەربژێرەكانی پەرلەمان تەنیا پێویستە ڕاپۆرتی دارایی پێشکەش بە وەزارەتی ناوخۆ بکەن و هیچ گەرەنتییەک نییە کە ئەو ڕاپۆرتانە بە ئاشکرا بڵاوبکرێنەوە.

تێچووەكە چەندە
بە هەڵاوسانیشەوە، بەهای 655 ملیۆن تۆمەن لە کاتی هەڵبژاردنی ساڵی 2021دا یەکسانە بە زیاتر لە یەک ملیار و 826 ملیۆن تومەن لە مانگی ئایاری ساڵی 2024. ئەگەر گریمانە بکەین کە هەریەک لە شەش بەربژێرەكەی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی 2024 بە تێکڕا زیاتر لە یەک ملیار و 800 ملیۆن تومەن لە خەرجییەکانی ڕیکلامدا هەبێت، ئەوا کۆی ئەو خەرجییانە لە 10 ملیار تۆمان تێدەپەڕێت.