هۆكارەكانی كه‌میی كارەبا لە هەرێمی كوردستان چین؟

ئاڤا دیجیتاڵ

 

لە ماوه‌ی پێنج ساڵی ڕابردوودا تێكڕای پێدانی كارەبا لە پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكانی هەرێمی كوردستان لە 15:33 خولەكەوە بەرز بووەتەوە بۆ 17:38 خولەك، هاوكات له‌‌ سیستمی نرخی كارەبا حكومەتی هەرێمی كوردستان پاڵپشتیی هاووڵاتیان دەكات، بەڵام هێشتا سێكتەری كارەبا ڕووبەڕووی زۆرترین ڕەخنەی هاووڵاتیان دەبێتەوە. وەزارەتی كارەباش وەک ناوەندێکی خزمەتگوزاریی‌ بۆ به‌ده‌مەوەچوونی ڕه‌خنه‌ی هاووڵاتیان، چەند پڕۆژەیەکی لە سێكتەرەكانی بەرهەمهێنان، گواستنەوە، دابەشكردن، كۆنتڕۆڵكردن و گرێبەستەكان کردووە.

 

توانای بەرھەمھێنانی كاره‌با له‌ وێستگەكانی هه‌رێمی كوردستان

 

وێستگەكانی بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێمی كوردستان 15 وێستگەن و توانای كاركردنیان حەوت هەزار و 439 مێگاواتە، كەچی ئێستا (46.8%)ی تواناكەیان بەكاردەهێنرێت، ئەویش سێ هەزار 487 مێگاواتە.

 

چوار ساڵی ڕابردوو سێ وێستگەی كارەبا زیاد كراون

- وێستگەی گاز تۆڕباینی 500 مێگاواتی .

- وێستگەكانی 29 مێگاواتی (هەولێر، سلێمانی و دهۆك).

- وێستگەی 300 مێگاواتی هەڵمیی خەبات.

 

به‌رهه‌مهێنانی كاره‌با له‌ ڕێگه‌ی وزه‌

• وێستگەی هایدرۆپاوەری دێرەلووك بە توانای 37 مێگاوات بەگەڕخراوە.
  - وێستگەی 165 مێگاواتی گەرمیان بە سوودوەرگرتن لە گازی بەفیڕۆچووی كێڵگە نەوتییەكان بەگەڕخراوە.

 

هاوكات لەو چوار ساڵەدا لە بواری وەزەی پاك، سێ گرێبەستی وەبەرهێنانی كارەبا واژۆ كراوه‌، بە توانای 325 مێگاوات، له‌ دوو هەزار و 201 پڕۆژەدا، به‌ بودجەی 171 ملیار و 186 ملیۆن 347 هه‌زار دینار.

 

توانای بەرھەمھێنانی کارەبا لە پارێزگاكانی ھەرێمی كوردستان
 
ڕێژەی بەرھەمھێنانی وزەی کارەبا لە ھەولێر بە بەراورد لەگەڵ شارەکانی دیکەی ھەرێمی کوردستان زۆرترینە و کەمترین ڕێژەش لە دابەشبوونی وزەی بەرهەمهاتوو لە پارێزگاكان بەمشێوەیە:

ـ پارێزگای هەولێر: 42%ی تێكڕا
ـ پارێزگای سلێمانی: 28.8%ی تێكڕا
ـ پارێزگای دهۆك: 24.5%ی تێكڕا
ـ ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان: 4.7%ی تێكڕا

 

جیاوازیی بەرهەمی پارێزگاكان

حكومەتی هەرێمی کوردستان ئاڵوگۆڕی وزەی كردووە لە نێوانیاندا بۆ ئەوەی كەمهێنانەكانیان چارەسەر بكات كە بەم شێوەیەیە:

 

17.5% بەرھەمی وزەی کارەبای کوردستان بۆ کەرکووک و نه‌ینه‌وا دەڕوات.
33.2% بەرھەمی وزەی کارەبای ھەولێر دەچێت بۆ دھۆک، کەرکووک و نه‌ینه‌وا.
27.3%  بەرھەمی وزەی کارەبای سلێمانی دەگاتە ھەولێر و کەرکووک.
51.9%  وزەی دابینکراو بۆ شاری دھۆک لە دەرەوەی خۆی دێت.

 

حكومەتی هەرێمی كوردستان له‌ نرخی كارەبا پاڵپشتیی هاووڵاتیان دەكات

 سیستمی نرخی كارەبا لە هەرێمی كوردستان پێشکەوتنخوازانەیە، واتە هەتا ئەمپێر زیاتر بێت نرخەكەشی زیاتر دەبێت و لە هەمان كاتدا حكومەتی هەرێمی كوردستان لە هەردوو جۆرەكەیدا پاڵپشتیی هاووڵاتیان دەكات، بەشێكی زۆری نرخەكان لەئەستۆ دەگرێت تا بارگرانی نەكەوێتە سەر هاووڵاتیان. نرخی كارەباش كە حكومی و موەلیدەیە، بەم شێوەیەیە:

 

یەكەم: كارەبای حكومی

ئەگەر 18 ئەمپێر بێت بە هەشت هەزار و 300 دینارە، كە 83.6% حكومەت پاڵپشتیی دەکات.

ئەگەر 24 ئەمپێر بێت بە 18 هەزار و 900 دینارە، كە پاڵپشتی حكومەت 78.2%.

دووەم: كارەبای موەلیدە

ئەگەر شەش ئەمپێر بێت بە 27.000 دینارە كە پاڵپشتی حكومەت 45.5%.

ئەگەر هەشت ئەمپێر بێت بە 63.000 دینارە، كە پاڵپشتی حكومەت 27.3%ـە.

كارەبا تازە بەرهەمهاتووه‌كان

بەپێی ئەو زانیارییانەی لە وەزارەتی کارەبای حکومەتی هەرێمی کوردستان وەرگیراون، لە کابینەی نۆیەمدا (1090) مێگاوات وزەی بەرهەمهاتووی گشتیی زیاد كراوە، هاوكات 33 وێستگەی گواستنەوەی كارەبا بەگەڕخراون.

 

كاریگه‌ریی بەستنی پێوەری زیرەك له‌سه‌ر چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ی كاره‌با

"هاوبەشیی كارەبا و بەستنی پێوەری زیرەك، یەكێك لە هەنگاوە ستراتیژی و بنەماییەكانی چاكتركردنی دۆخی كارەبا و زیاتركردنی پێدانی كاتژمێرەكانی كارەبایە لە هەرێمی کوردستان". بۆیە حکومەت هەردوو سیستمی (پێوەری زیرەك) و (پریپەیمێنت) جێبەجێ دەکات.

 ژمارەی هاوبەشانی كارەبا و ژمارەی بەستنی پێوەری زیرەك بەمشێوەیە:

ـ ژمارەی هاوبەشانی كارەبا: 1،809،280 هاوبەش
ـ ژمارەی ئەوانەی پێوەری زیرەكیان بەستووە: 1،350،791
ـ ڕێژەی سەدی بەستنی پێوەری زیرەک: 74.7%
ـ ساڵانە نزیکەى (100.000) هاوبەش زیاد دەبێت.
- ساڵی 2024، ژمارەی هاوبەشانی كارەبا دەبێتە (1.900.000) هاوبەش.

 

كارەبای 24 كاتژمێری له‌ ڕێگه‌ی سیستمى پریپەیمێنت

پرۆژەکە لە ساڵى ڕابردووەوە دەستى پێکردووە بە ئەنجامدانى سیستمى پریپەیمێنت بۆ ئەو هاوبەشانەی كە پێوەری زیرەكیان بۆ بەستراوە و ئێستا كارەبای 24 كاتژمێرییان هەیە، کە ئەوانیش بریتین لە:
-    هەولێر: سێ هەزار و 500 هاوبەش.
-    سلێمانى: 350 هاوبەش، بازاڕى سلێمانى و سێ سیتى (ئێستا لە تەواوکردندان).
-    دهۆک: (7000) هاوبەش.

كۆی گشتیی 10 هه‌زار و 850 هاوبه‌ش ئێستا كارەبای 24 كاتژمێرییان هەیە.
داهاتی گشتیی كارەبا له‌ هه‌رێمی كوردستان

 

لە ساڵی 2018 تاوەکو مانگی ئایاری 2023، 703 ملیار و 855 ملیۆن و 446 هه‌زار دینار بووه‌،كە ئەویش دوو ملیار و 430 ملیۆن و 896 هه‌زار دینار بۆ مووچه‌ و 447 ملیار و 51 ملیۆن و 791 هه‌زار دینار بۆ پرۆژەكانی كارەبا و یه‌ك ملیار و 368 ملیۆن و 532 هه‌زار دیناریشی بۆ وەبەرهێنانی كارەبا بووە. 

 

چارەسەرەکانی كێشەی كارەبا

بەپێی ئەو بەدواداچوونەی ئاڤانیوز کردوویەتی و زانیارییەکانی لە وەزارەتی کارەبا وەرگرتوون، ئەم راسپاردانە چارەسەرن بۆ کێشەی کارەبا لە هەرێمی کوردستان:

- پێدانی شایستە داراییەكانی كۆمپانیاكان و دابینكردنی سووتەمەنی گازی سرووشتی و نەوتی ڕەش بۆ وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا.

- ڕاگرتن و كەمكردنەوەی ئاڵوگۆڕی كارەبا بۆ تۆڕەكانی كارەبای حكومەتی فیدڕاڵی، كە (622) مێگاواتە و لە ڕێگەى کەرکووک و موسڵ دەگوازرێتەوە نێو تۆڕی نیشتمانیی عێراق و ئەم بڕەش دەکاتە (19%)ى بەرهەمى گشتیى هەرێمی كورستان.

-  فرۆشتنی ئەم بڕەی كارەبا بە حكومەتی فیدڕاڵی بە مەبەستی زیادبوونی داهات بووە، بۆ ئەوەی وەك مووچە بدرێتەوە بە مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان.


- هەمواركردنی ڕێژەی پاڵپشتی لە كرێی ماڵان 26.41 دینار كە دەكاتە 76%.

- هەمواركردنی ڕێژەی پاڵپشتی لە كرێی كارەبای هاوبەشانی كشتوكاڵی بە 36 دینار كە دەكاتە 67%.

- بەتایبەتیكردنی كەرتی دابەشكردنی كارەبا، وزەی ونبوو دەگەڕێتەوە بۆ نێو تۆڕەكانی هەرێمی كوردستان.

- چەسپاندنی سیستمی پارەدانی پێشوەخت بۆ سەرجەم هاوبەشانی كارەبا لە هەرێمی کوردستان.

- تەواوكردنی پڕۆژەی پێوەری زیرەك بۆ سەرجەم هاوبەشانی كارەبا، كە ئێستا 81% تەواو كراوە، پێدانی ڕەزامەندى ئەنجوومەنی وەزیران بۆ بەسترانی ئەو 500 هەزار پێوەرەی كە ماوە ببەسترێن.

- دامەزراندنی سیستمی 400 كەیڤی لە هەرێمی كوردستان.