سەرۆکوەزیران لەبارەی بودجە و مووچە: هەرێمی کوردستان لە مافە داراییەكانی سوودمەند نەبووە

ئاڤا نیوز

سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی لەبارەی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا ڕایدەگەیێنێ، ئەگەر نیازپاکی هەبێت چارەسەکردنی کێشەکان ئاسانە. بەپێویستیشی دەزانێت ڕێز لە دەستووری عێراق و مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان بگیرێت. لەبارەی بودجە و مووچەش جەخت دەکاتەوە کە هەرێمی كوردستان پابەندییە داراییەکانی خۆی جێبەجێ كردووە، بەڵام وەک پێویست سوودمەند نەبووە.

 

چیرۆکی سەرەکی: سەرۆکوەزیران مەسرور بارزانی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی (العربیه) باسی بارودۆخی هەنووكەیی ھەرێمی کوردستان، پەیوەندییەکانی نێوان حكومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵی عێراق، گفتوگۆکانی ھەردوولا بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان و کۆمەڵێکی بابەتی دیکە دەکات.

لێدوانی فەرمی: لە وەڵامی پرسیارێکدا لەبارەی مووچە و لیستی مووچە و داهاتی خاڵە سنوورییەکان، مەسرور بارزانی دەڵێت: "هەرێمی کوردستان زياتر لە بەشەكانی دیكەی عێراق، پابەندییە داراییەکانی خۆی بەرامبەر بە حكومەتی فیدڕاڵ جێبەجێ كردووە. هەموو ئەو شایستانەی كە لە دەستووردا نووسراون بە خەزێنەی گشتی داوە، بەڵام بەهیچ شێوەیەك لە مافە داراییەكانی و پشكەكەی لە بودجەی گشتی سوودمەند نەبووە".

 

لەلایەکی دیکەوە: سەرۆکوەزیران باسی پرۆسەی هەڵبژاردن دەکات و دەڵێت: "ئێمە بەرەو پرۆسەی هەڵبژاردنێکی نوێ دەچین و گەلی كوردستان بڕیاری خۆی دەدات کە کێی دەویت و کێ هەڵدەبژێرێت، ئایا ئەم گەلە پشتیوانی لە دابەشكردن و خۆبەدەستەوەدان و وێرانكردن دەکات یان یناتنان و پێشكەوتن؟".

 

تەواوی چاوپێکەوتنەکە بە شێوزی پرسیار و وەڵام وەک خۆی بخوێنەوە..

پرسیار: دوو ساڵ بەسەر پێكهێنانی حكومەتەكەی بەڕێز محەممەد شیاع سوودانیدا تێپەڕ دەبێت، ئایا ئێوە هاوبەشن یان تەنیا بەشدارن لەو حكومەتە؟ چۆن پەیوەندییەكەتان لەگەڵ بەغدا دەبینن؟

 

مەسرور بارزانی: زۆر بەخێربێن، خۆشحاڵم بەوەی جارێكی دیكە چاوپێكەوتنتان لەگەڵ دەكەم. بێگومان ئێمە حەز دەكەین هاوبەش بین لە حكومەت، هەموو ڕێزێكمان بۆ بەڕێز سوودانی هەیە. لەو ماوەیەی كە بەڕێز سوودانی سەرۆكایەتیی حكومەتی وەرگرتووە، پەیوەندییەكانی هەولێر و بەغدا پێشكەوتووە، تاوەكو ئێستاش هەندێك لە كێشەكان ماون، بەڵام هەردوو لایەن كار دەكەین بۆ كۆتاییهێنان بەو كێشانە. ئەوەی بەلای ئێمەوە گرنگە، پابەندبوونە بە دەستوور و جێبەجێكردنی هەموو ماددەكانی دەستوور، بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان هەست بەوە بكات كە هاوبەشی ڕاستەقینەیە لە سیستەمی حوكمڕانیی عێراق.

پرسیار: زۆر لە سیاسییەكان قسە لەسەر دەستوور دەكەن، بەڵام هەندێك وای دەبینن كە جێبەجێكردنی دەستوور بەپێی ئەو سوودەیە كە لایەنی جێبەجێكار دەیبینێت، كامانەن ئەو خاڵە ناكۆكانەی تاوەكو ئێستا لە نێوان هەولێر و بەغدا ماون، مووچەیە یان بابەتی نەوت و غازە؟

مەسرور بارزانی: كێشەمان گەورەترە لەوەی لە دۆسیەی مووچە یان نەوت و غازدا كورتبكرێتەوە، هەروەك دەزانن كە دۆزی كورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق ڕیشەی مێژوویی هەیە و بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق دەگەڕێتەوە. پێویست بوو لەسەر ئەو دەوڵەتە كە لەسەر بنەمای دوو پێكهاتەی سەرەكی لە عێراق دابمەزرێت كە ئەوانیش كورد و عەرەبن لەگەڵ پێكهاتەكانی دیكەی عێراق، عێراقیش بە یەكسانی ببێتە وڵاتێك بۆ هەموومان. كێشەمان لە (ناسنامەی نەتەوەیی، خاك، ناوچە كێشەلەسەرەكان)دا خۆیان دەبینێتەوە، بابەتەكانی نەوت و غاز و بودجە و مووچە پاش كەڵەكەبوونی كێشەكان و چارەسەرنەكردنیان دەرکەوتن. بۆیە ئەگەر ڕاستیت دەوێ، چارەسەر لە دەستوور هەیە بۆ كێشەكەمان، ناتوانرێت دەستوور وەك ئامرازێك بۆ بەرژەوەندیی لایەنێك لە دژی لایەنێكی دیكە بەكاربهێنرێت.

دەستوور بریتییە لە كۆمەڵە خاڵێك كە دانوستانیان لەسەر كراوە و هەموو لایەنەكان لەسەری ڕێككەوتوون و گەرەنتیی مافی زۆرینەی عێراقییەكانی كردووە. ڕاستە كورد و پێكهاتەكانی تر پێیانوایە كە دەستوور هەموو مافەكانیانی گەرەنتی نەكردووە، بەڵام وای دەبینین ئێمە دەستوورێكمان هەیە و زۆربەی عێراقییەكان دەنگیان لەسەر داوە و دەبێت لە لایەن هەموانەوە ڕێزی لێ بگرێت، ناكرێت وەك لیستێك سەیر بكرێت كە هەر كەسەی ئەو خاڵانە هەڵبژێرێت كە دەیەوێت تاوەكو جێبەجێی بكات و بڕگە و ماددەكانی دیكەش پشتگوێ بخات. كورد بەوردی لە دانوستانەكانی دەستوور كردووە و ئێمە پابەندین بەوەی دەستوور هەمووی وەك خۆی جێبەجێ بكرێت.

پرسیار: هەندێك وای دەبینن كە لایەنی كوردی هەن هەرێمی كوردستانیان لاواز كردووە، هەندێك وای دەبینن ئەمڕۆ هەرێمی كوردستان لە لاوازترین دۆخی سیاسیی خۆیدایە، بەهۆی بوونی ناكۆكی لەنێو حیزبە كوردییەكان و بەهۆی ئەوەی كە حیزبی كوردی هەیە كە بەغدا لەسەرووی هەرێمی كوردستان دادەنێت؟

مەسرور بارزانی: جیاوازیی سیاسی لە نێوان هەموو حیزبە سیاسییەكان، لە بەغدا و هەموو عێراق هەیە، هەموو شیعە و هەموو سوننەش كۆك نین بەتەواوی، ناتوانیت مامەڵە لەگەڵ ناكۆكیی نێوان حیزبە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان بكەیت وەك خاڵێكی لاواز، ئێمە هیوامان دەخواست كە هەڵوێستی حیزبە كوردستانییەكان یەك بێت و كۆك بن، بەڵام ئێمە دەستوورمان هەیە و پێویستە هەمووان پێیەوە پابەند بن، ئەگەر هەر لایەنێك پابەندییەكانی بەرامبەر دەستوور جێبەجێ نەكرد، پێویستە دەستوور خۆی ناوبژیوان بێت لە یەكلاكردنەوەی ئەو بابەتە. پێویستە دەستوور ناوبژیوان بێت لە دیاریكردنی جۆری پەیوەندی لە نێوان حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستان، ناكرێت هیچ حیزبێكی سیاسی جۆری ئەو پەیوەندییە دیاری بكات. دەستوور خۆی دیاری دەكات، بۆیە دەبێت ڕێز لەو دەستوورە بگرین كە پەیوەندییەكانی تێدا ڕێكخراوە.

پرسیار: سەرۆكوەزیرانی عێراق لە لێدوانێکدا لەم دواییانەدا گوتی، دەبێت یاسای بودجە هەموار بكرێتەوە یانیش یاساكە لە پەرلەمانی عێراق دەنگی لەسەر بدرێت، پێتوایە بگەنە چارەسەرێكی ڕازیكەر لە ماوەی داهاتوودا؟

مەسرور بارزانی: باوەڕ بكە ئەگەر نیەت و نیازپاکی هەبێت، چارەسەر ئاسانە. بە دڵنیاییەوە ئێمە ئەو نیازەمان هەیە و چەندان جار دووپاتمان كردۆتەوە، هەنگاوی ئەرێنی هەن كە ناومانن بۆ ڕێككەوتنی كۆتایی بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی گشتیی عێراق.

هەناردەكردنی نەوت لە هەرێمی كوردستان بابەتێكی سوودبەخش بوو بۆ بەرژەوەندیی عێراق و وەستاندنیشی زیانی بە ئابووریی عێراق گەیاند. بۆ زانیاریتان، وەستانی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان بووە بە هۆی ئەوەی زیاتر لە 19 ملیار دۆلاری زیانمان پێ بکەوێت، زۆربەی ئەو زیانەش بەر هەرێمی كوردستان كەوتووە، چونكە حكوومەتی فیدڕاڵی هیچ ئامادەییەكی نیشان نەداوە بۆ قەرەبووكردنەوەی هەرێمی كوردستان لەو زیانەی بەریكەوتووە. هەروەها تاوەكوو ئەو بڕیارە بەردەوام بێت، زیانەكانیش بەردەوام دەبن. بۆیە ئێمە وای دەبینین كە چارەسەركردنی ئەو كێشەیە بۆ عێراق بە شێوەیەكی گشتی سوودبەخش دەبێت.

ئێستا دوو خاڵی سەرەكی ماون كە پێموایە چارەسەركردنیان زۆر ئاسانە، یەكەمیان خۆی لە تێچووی راستەقینەی دەرهێنانی نەوت دەبینێتەوە. كێڵگەكانی كوردستان جیاوازن و جۆری نەوتیش لەو كێڵگانە جیاوازن، ئێستاش دانوستان لەبارەی دیاریكردنی نرخی كێڵگە نەوتییەكان لە تەواوی عێراق هەیە. لەو ناوچانەی كە نەوتی قورسیان تێدایە، دەرهێنان زەحمەت دەبێت و نرخەكەش بەرز دەبێت بە جۆرێك كە لە 30 دۆلار كەمتر نییە، بۆیە نابێت نرخێكی یەكگرتوو لە بودجەدا جێگیر بكرێت کە بە 6 یان 8 دۆلار دابنرێت و بەسەر هەموو عێراقدا بگشتێندرێت، ئەمە بابەتێكی مەحاڵە، چونكە كۆمپانیا وەبەرهێنەرەكان هەموویان بیانین و بەشێك لە سەرمایەكانیان بۆ دەرهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان وەبەرهێناوە، بەشێكیشی وەك تێچووی گەڕاندنەوە لەوەی لە نەوت دەردەهێندرێت، بەشێكی دیكەی وەبەرهێنانەكەشیان بەپێی گرێبەستەكانە، ئەوەی دەمێنێتەوە لە قەرزە كەڵەكەبووەكان وەردەگیرێت، بە كۆكردنەوەی هەموو ئەو تێچوونانە، تێچوونی راستەقینەی دەرهێنانی نەوت دەردەكەوێت.

ئەو تێچووە ئێمە دیاریمان نەكردووە، ئەوە واقیعێكە كە لە لایەن لێژنەی تایبەتمەندەوە دیراسە كراوە، ئەگەر گەیشتینە ڕێككەوتن لەسەر ئەم بابەتە، كێشەكە زۆر زۆر ئاسانە بۆ دەست پێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت.

پرسیار: كەسانێك لە بەغدا دەڵێن كە هەرێمی كوردستان نەوت بەقاچاخ دەنێرێتە دەرەوە، هەندێك دەڵێن هەرێم مووچەی دوو ئەوەندە وەردەگرێت و ناوی خەیاڵی لە لایەن حكوومەتی هەرێمی كوردستانەوە دانراوە تاوەكوو پارەی دەست بكەوێ، هەیە دەڵێ حكوومەت داهاتی دەروازە سنوورییەكان ناداتە حكوومەتی فیدڕاڵی؟

مەسرور بارزانی: هەركەس ئازادە چی دەڵێت، بەڵام دەبێ ئەوەی کەسەی كە ئێمە تۆمەتبار دەكات، قسەكانی بە بەڵگەی ڕاستەقینە و بەهێز بخاتە ڕوو. ئێمە ئەو قسە و تۆمەتانە ڕەت دەكەینەوە كە هیچ بنەمایەكی راستی نییە و هەرێمی كوردستان، زياتر لە بەشەكانی دیكەی عێراق، پابەندییە داراییەکانی خۆی بەرامبەر بە حكوومەتی فیدڕاڵ جێبەجێ كردووە. هەرێمی كوردستان هەموو ئەو شایستانەی كە لە دەستووردا نووسراون بە خەزێنەی گشتی داوە، بەڵام بە هیچ شێوەیەك لە مافە داراییەكانی و پشكەكەی لە بودجەی گشتی سوودمەند نەبووە. ڕێژەیەكی گەورەی بودجەی عێراق وەك خەرجیی سیادی دیاری كراوە، پێویستە پشكی هەرێمی كوردستانیشی تێدا بێت، بەڵام هەرێمی كوردستان تاوەكوو ئێستا لە خەرجییە سیادییەكان سوودمەند نەبووە. ئەمە جگە لە قەرەبووكردنەوەی گەلی كوردستان بەرامبەر ئەو تاوانانەی لە دژی كرا لەسەر دەستی ڕژێمی هەڵوەشێندراوە، لە پرۆسەكانی كۆمەڵكوژی كە زیاتر لە 182 هەزار شەهید لە پرۆسەكانی ئەنفال هەبووە، كوا قەرەبووەكان بۆ كەسوكاری زیاتر لە 5 هەزار شەهیدی بۆردومانی كیمیاوی لە هەڵەبجە؟ كوا قەرەبووەكانی وێرانكردنی زیاتر لە 4500 گوند؟ ئێمە یەك فلسیشمان لەو قەرەبووانە وەرنەگرتووە.

هەرێمی كوردستان پابەندیی دارایی خۆی بەرامبەر بە حكوومەتی فیدڕاڵی جێبەجێ کردووە، وەڵامی من بۆ ئەوانەی كە هەرێمی كوردستان تۆمەتبار دەكەن، ئەوەیە کە دەستپێشخەری بكەن بۆ گەڕان و لێكۆڵینەوەیەكی گشتگیر بۆ موڵك و ماڵی عێراق، بۆ ئەوەی بزانین لە کوێیە و چارەنووسی چییە؟ ئایا هەمووی بۆ خەزێنەی عێراق دەگەڕێتەوە و بۆ بەرژەوەندیی گشتیی عێراق خەرج دەكرێت؟ یان سەرنجەكە هەر لەسەر هەرێمی كوردستانە و قۆستنەوەیەتی وەك بابەتێكی سیاسی لە دژی هەرێمی كوردستان، بۆیە ئێمە هەموو ئەو تۆمەتانە ڕەت دەكەینەوە.

پرسیار: ئایا لەوە دڵنیان كە هەندێک لایەن هەن كار لەسەر كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان دەكەن؟ چۆن سەیری بڕیارەکانی ئەم دواییانەی دادگا دەكەن لەبارەی كۆتاکان كە سەرەتا دەركرا و دواتر هەمواركرایەوە، ئایا ئەمە لە ڕووی هەڵبژاردنەوە كار لە پارتی دیموكراتی كوردستان دەكات؟

مەسرور بارزانی: بێگومان خەڵكێك هەیە كە هێشتا پێیوایە دەبێت حوكم لە عێراق ناوەندیی و مەركەزی بێت، ئەوانە باوەڕیان بە فیدڕاڵیەت و دەستوور و حكوومەتی نوێی عێراقیش نییە. دەبێت هەموومان ڕووبەڕووی ئەم بیركردنەوەیە ببنەوە. پێویست بوو ئێمە لە دوای پەسەندکردنی دەستوور، عێراقێكی نوێ بنیات بنێین، عێراق بۆ هەموومان بێت و مافەكانمان تێیدا پارێزراو بێت. بەڵێ ئێمە ئەركمان هەیە، بەڵام مافیشمان هەیە و ناتواندرێت تەنیا قسە لەسەر ئەركەكان بكرێت و لە مافەكانمان بێبەش بكرێین. ئەوانەی بەم شێوەیە بیر دەكەنەوە، پێش ئەوەی زەرەر بە هەرێمی كوردستان بگەیەنن، زەرەر بە خۆیان دەگەیەنن. سەركەوتنی عێراق لەسەر ڕێزگرتنمان لە یەكتر وەستاوە. عێراق ئەو کاتە سەردەكەوێت ئەگەر پێشكەوتنی هەرێمی كوردستان، بە هێز و سەركەوتنی عێراق بزانێت.

هەرچی لەبارەی هەڵوێستە سیاسییەكان و بە تایبەتیش ئەوەی لەبارەی كۆتا گوتتان، من پێموایە كە بڕیارێكی ناهەق بوو، بڕیارێك بوو كە هیچ پەیوەندییەكی بە دەستوور و یاساوە نەبوو، چونكە دەسەڵاتی دادوەریی، بابەتە دادوەرییەكان یەكلا دەكەنەوە نەك تەشریعییەكان. كورسییەكانی كۆتا لە لایەن پەرلەمانی كوردستانەوە دیاری كرابوو، تەنیا دەسەڵاتی یاسادانان دەیتوانی بیگۆڕێت، بەڵام ئەم بڕیارە سیاسییە لە ڕێگەی دامەزراوەیەكی دادوەری درا و كورسییەكانی كۆتای پێكهاتەكان هەڵوەشێنرایەوە.

لەم بڕیارەدا زیادەڕۆیی یاسایی و زیادەڕۆیی مافی هاووڵاتیان لە ڕۆڵەكانی پێكهاتەكان كراوە، لە هەرێمی كوردستان پێكهاتەی وەك مەسیحی و توركمان هەن، كورسیی كۆتا بۆ گەرەنتیكردنی بەشداریكردنی نوێنەرانیان لە پەرلەمان دانراوە، هۆكاری ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ڕێژەی دانیشتووانیان زۆر بەرز نییە، بۆیە لە ڕێگەی كۆتاوە چارەسەر كراوە و بەشداریكردنیان گەرەنتی كراوە، بەڵام ئەم بابەتە بە بڕیارێكی دادوەری هەڵوەشێندرایەوە، لەگەڵ ئەوەشدا پێداگربووین لەسەر گەڕاندنەوەی بەشێك لەو كورسییە هەڵوەشێندراوانە و توانیمان پێنج كورسی لە چوارچێوەی 100 كورسییەكەی پەرلەمانی كوردستان بگەڕێنینەوە، هەرچەندە ئەم چارەسەرە زۆر دادپەروەرانە نییە، بەڵام باشترە لەوەی هەر هیچیان نەبێت.

پرسیار: لەم دواییانە هەرێمی كوردستان ڕووبەڕووی بۆردومان بووەوە بە پاساوی بوونی بارەگای مۆسادی ئیسرائیلی، چەند ڕۆژێكیش سەردانێكی سەرۆكی ئێران هەبوو، ئایا هەموو ئەم خاڵە جێی مشتومڕانە كۆتاییان پێهێنراوە؟ مەترسیی ئێران لە لایەك و هەرێمی كوردستانیش دەڵێت كە رێگە نادات زەوییەكانی وەك خاڵی هێرشكردنە سەر ئێران بەكار بهێندرێت، ئایا بۆ لایەنی ئێرانتان ڕوون كردەوە كە ئەوەی ئەوان دەیڵێن ناڕاستە؟

مەسرور بارزانی: ئێمە هەڵوێستمان زۆر ڕوون و ڕاشكاو بووە، لە ڕۆژی یەكەمەوە گوتوومانە و ئێستاش دەیڵێینەوە كە هەرێمی كوردستان هیچ بنكەیەكی ئیسرائیلی لەخۆوە نەگرتووە و هیچ بنكەیەكیان لە هەرێم نییە. زۆر لێكۆڵینەوە لەمباریەوە لە لایەن حكوومەتی فیدڕاڵی كران، شاندەكانی بەغداد سەردانی ئەو ناوچانەیان كردووە كە بە مووشەك بۆردومان كراون، شاندی هەرێمی كوردستانیش یاوەرییان كردوون. لە ئەنجامدا، هیچ بەڵگەیەكیان دەست نەكەوتووە و ئەنجامەكانیان ڕاگەیاندووە كە دەیسەلمێنێت ئەم بابەتە هیچ ڕاستییەكی تێدا نییە.

پاساوەكە هەرچی بێ و هۆكارەكە هەرچی بێ، ئەگەر پاساوەكە بەهۆی زانیاریی هەڵەوە بووبێت یان بەهۆی ئامانجێكی دیكە بێت، پاساوەكە هەرچی بێت، هێرشەكە زاڵمانە و توند بوو لەسەر هەرێمی كوردستان. ئەو تۆمەتەی كە ئاراستەی هەرێمی كوردستان كرا، ڕاست نەبوو. لەم ماوەیەشدا داوامان لە كۆماری ئیسلامیی ئێران كرد ئەو بانگەشانەیان بە بەڵگەوە بسەلمێنن، تاوەكوو ئێستا هیچ بەڵگەیەكیان نەخستۆتە ڕوو كە بیسەلمێنێت ئەوەی بانگەشەی بۆ دەكەن بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان ڕاست بێت. حكوومەتی فیدراڵیش شایەدە لەسەر ئەم بابەتە و لیژنەكانی لێكۆڵینەوەیان سەلماندوویەتی كە ئەم بانگەشە و تۆمەتانە ڕاست نین. بۆیە هیوادارم باوەڕیان بەم بابەتە بێت.

هەرچی سەردانەكەی سەرۆكی ئێرانە، من پێموایە رووداوێكی نوێ و گرنگ و باشە، ئێمە بەوپەڕی گەرمییەوە پێشوازیمان لێكرد، هیوادارم ئەم سەردانە سەرەتایەكی باش بێت بۆ باشكردنی پەیوەندییەكان و سەرلەنوێ جێگیركردنی پەیوەندیی دراوسێیەتیی باش لەسەر بنەمای هاریكاری و ڕێزلەیەكترگرتن، دوو دراوسێی باش بین.

پرسیار: خاڵێكی دیكەی ئەمنی هەیە كە هێشتا لەسەر هەرێمی كوردستان بەداخراوی ماوەتەوە، پارتی كرێكارانی كوردستان، شاندێكی ئەمنی، دیپلۆماسی و سیاسی چەند ڕۆژێك لەمەوبەر چوونە توركیا و ئێستا عێراق دەیەوێ لەگەڵ لایەنی توركی ڕێككەوتنێك واژۆ بكات. تا چەند ڕێككەوتننامەی شنگال جێبەجێ نەكراوە؟ تا چەند پارتی كرێكارانی كوردستان ئاستەنگی ئەمنی بۆ هەرێمی كوردستان دروست دەكات؟ لە هەمانكاتدا لایەنی كوردیش هەن كە سوود لە بوونی هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان دەبینن؟

مەسرور بارزانی: زۆر بەداخەوە، بەڵام بوونی پەكەكە لە بەرژەوەندیی خۆیان و لە بەرژەوەندیی هەرێمی كوردستان و ئاسایشی ناوچەكە نییە، بەتایبەتیش كە ئەوان ئێستا لە هەندێك ناوچەدان كە هیچ پەیوەندییەكی بەو ئەجێندا سیاسییەوە نییە كە بانگەشەی بۆ دەكەن. بۆنموونە ئەوان لە شنگالن، چی دەكەن لەو ناوچەیە؟ چی دەكەن لە خانەقین و ئەو ناوچانەی لە سنوورەكانی توركیا دوورن؟


بەڕاشكاوی، بوونیان زۆر حەساسیەتی بۆ توركیای دراوسێمان دروست كردووە، زۆر لە كردەوە سەربازییەكانی توركیاش لە ناوچە سنوورییەكانە و هەندێكجار لە قووڵایی هەرێمی كوردستانە، پاساوەكەش بوونی هێزەكانی پەكەكەیە. ئێمە ڕێككەوتنمان لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵی واژۆ كرد كە ڕێككەوتننامەی شنگالە، بەڵام بەداخەوە جێبەجێ نەكرا. لە ڕێككەوتنەكەدا خاڵێك هەیە كە دەڵێت (لەسەر هەموو گرووپە چەكدارە نایاساییەكانە لەو ناوچەیە دەربچن، تەنیا هێزە فەرمییەكانی حكومەتی فیدڕاڵی و پێشمەرگە بمێننەوە). بەڵام ئێمە دەبینین مانەوەی ئەو گرووپانە بەردەوامە، ئەوەش ئاستەنگ بۆ گەڕانەوەی خەڵكی شنگال و سەرلەنوێ ئاوەدانكردنەوەی دروست دەكات.

بابەتەكە تەنیا ئەمنی نییە، بابەتەكە بە سیاسی كراوە، بۆیە جەخت لە زەرورەتی جێبەجێكردنی ڕێككەوتننامەی شنگال دەكەینەوە كە دەبێتە سەرەتایەكی ڕاستەقینەیە بۆ چارەسەركردنی كێشەی ئەو ناوچانەی كە پێیان دەگوترێ ناوچەی كێشەلەسەر.

پرسیار: چی دەڵێن لەبارەی پەیوەندیی هەندێك حیزبی كوردی لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان و پشتیوانییان بۆ پارتی كرێكارانی كوردستان و ئەو قسەیەی كە ئێستا دەكرێت بەوەی بارەگایان لە سلێمانی هەیە؟

 

مەسرور بارزانی: من هیوادارم پرسیار لەوان بكەیت كە بۆچی ئەم هەڵوێستەیان هەیە و بۆچی ئەم پەیوەندییەیان دروست كردووە؟ وای نابینم ئەم پەیوەندییە لە بەرژەوەندیی حکومەتی هەرێمی كوردستان و تەنانەت عێراقیش بێت، هیوادارم بەم سیاسەتەدا بچنەوە. ئێمە بەردەوام گوتوومانە كە مافی گەلی كوردستان ڕەوایە، بەڵام ئێمە لەگەڵ هیچ هەنگاوێكی تێكدەر نین نە لێرە و نە لە هیچ شوێنێكی تر.

پرسیار: خاڵێكی دیكەی گرنگ هەیە، هاوپەیمانیی نێودەوڵەتییە، نیازێك هەیە لەلایەن حكومەتی عێراق بۆ كۆتاییهێنان بە بوونی ئەو هێزانە لە 2025-2026، چۆن سەیری كۆتاییهێنان بە ئەركی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی و دەرچوونی لە عێراق دەكەن؟ ئایا عێراق ئامادەیە بۆ كشانەوەی ئەو هێزانە؟ لەكاتێكدا چەند ڕۆژ لەمەوبەر چەندان ئۆپەراسیۆن دژی ڕێكخستنەكانی داعش هەبوون و زۆر لە سەركردەكانی ئەو ڕێكخراوە لە بیابانی ئەنبار كوژران، ئایا پێتانوایە هێشتا داعش مەترسییە و عێراق پێویستیی بەو هێزانەیە؟

مەسرور بارزانی: پێموایە هێشتا مەترسیی تیرۆریزم لەسەر عێراق كۆتایی نەهاتووە، لەوانە داعش کە مەترسییەكی ڕاستەقینەیە لەسەر ئاسایشی عێراق و ناوچەكە، هەروەك دەزانن كە قاعیدە لەو ناوچانە بووە پێش داعش، پێش ئەوانیش ئەنساڕولسوننە هەبوون، هەر یەك لەو ڕێكخراوانە كە لە دوای یەك هاتن، دڕندەترن. هەندێك لە عێراقییەكان چوونە پاڵ داعش لەپێناو تۆڵەكردنەوە. تۆڵەكردنەوە لە ڕژێمێك كە نەیدەتوانی تەقەبوڵی بكات و هەزمی بكات. ئەم هۆكارە هانی هەندێكی دا كە بچنە پاڵ لایەنێك یان حیزبێكی تووندڕەو یان گرووپێكی تیرۆریستی. ئەو هۆكارانەن كە پێویستە سەرنجیان بخەینە سەر. ئەمە وێڕای ئەو گۆڕانكارییە دیمۆگرافییەی هەبووە. بەڵام ئایا بەسەر گەندەڵیدا زاڵ بوون؟ یانیش چارەسەری هەژاری و نادادپەروەری كراوە؟ لەبەر بوونی ئەو هۆكارانە، خەڵك بیر لە تۆڵەكردنەوە دەكەنەوە، لایەنە تیرۆریستییەكانی وەك داعش و غەیری ئەوانیش ئەم بابەتە دەقۆزنەوە.

ئەمڕۆ دۆخی ئەمنی لە عێراق باشترە و ئەدای هێزە ئەمنییەكانیش باشترە، بەڵام ئایا گەیشتووەتە ئاستی ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییە تیرۆریستییەكان؟ تا ئێستا نەگەیشتووەتە ئەو ئاستە، چونكە مەترسییەكانی تیرۆر تەنیا لە داعش كورت ناكرێتەوە. زۆر هۆكار هەن كە وادەكەن ئەو هێزانە بەتەواوی ئامادە نەبن بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسیی تیرۆر، تاوەكو ئێستاش ئەو هێزانە پێویستیان بە هاوكاری و ڕاوێژی نێودەوڵەتی هەیە. بەڵام چۆنیەتیی ڕێكخستنی ئەو پەیوەندییە كە لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دەبێت یان لە میانی ڕێككەوتنێكی دوولایەنەی نێوان عێراق و وڵاتە دۆستەكان دەبێت، ئەمە دەوەستێتە سەر دانوستان و گفتوگۆكان. هیوادارم بەرژەوەندیی باڵای خەڵكی عێراق لە پێش بەرژەوەندیی هەموو لایەنێكی تر بێت.

پرسیار: ئایا ئەو هەڕەشانە كۆتاییان هاتووە كە خۆی لە هێرشی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و مووشەك دەبینییەوە لە لایەن هەندێك میلیشیای چەكدار و گرووپ بە ئاراستەی هەرێمی كوردستان؟ یانیش ئەگەر هەڵوێستێكی سیاسیی بێزاركەر بۆ هەندێك هەبوو، جارێكی دیكە ئەم هێرشانە دەگەڕێنەوە؟

مەسرور بارزانی: هیوادارم ئەم گرووپانە كۆنتڕۆڵ بكرێن. ئێمە حكومەتی فیدڕاڵ بە بەرپرسی یەكەم لە دابینكردنی ئاسایش لە تەواوی عێراق بەسەر ئەو گرووپانە دەبینین، هیواداریشین كە ڕێوشوێنی دروست بەرامبەر هەر چالاكییەكی هەر گرووپێك بگیرێتە بەر كە لە دەرەوەی چوارچێوەی یاسایی حكومەت دەیكەن. هیوا دەخوازین كە ئەم هەڵسوكەوتانە دووبارە نەبنەوە، چونكە زیادبوونی ئەم چالاكییانە كاریگەریی نەرێنییان لەسەر ئاسایشی هەموو عێراق دەبێت، جا ئەمە بەرپرسیارێتیی حكومەتی فیدڕاڵییە كە كۆنتڕۆڵی ئەم گرووپانە بكات.

پرسیار: بۆیە پەناتان بۆ كڕین و وەرگرتنی تۆپهاوێژی قورس بردووە، حیزبی تەقەدوم ڕەخنەی لە وەرگرتنی ئەو تۆپانە گرت و وای دەبینێت كە دەكرێ چەكی دیكە بۆ بەرەنگاربوونەوەی هێرشی میلیشیاكان وەربگرن، بەڵام تۆپهاوێژێك نا كە ڕێی تێ بچێت بەهۆیەوە بەرەو گۆڕینی دیمۆگرافیای كەركووك و نەینەوا بچن؟

مەسرور بارزانی: پێم سەیرە خەڵكێك وا هەست بكات كە خۆی خاوەنی عێراقە و دەبێت خێرمان پێ بكات ئێمە خاوەنی چی بین و چیمان هەبێت و چیمان نەبێت. یان لە كوێ دەسەڵاتمان دەست پێدەكات و لە كوێ پێویستە كۆتایی پێ بێت. ئێمە هەموو دەسەڵاتێكمان هەیە وەك هەر لایەنێكی دیكە. ئەگەر هەندێك کەس ولایەن بۆچوونی دیكەیان لەبارەی ئەوەی کە ئێمەش مافی یەكسانمان هەیە، ئەوا ئەوانەن کە كێشەی قووڵیان هەیە و دەبێ چارەسەر بكرێت.

پێشمەرگە بەشێكی گرنگ و دانپێدانراوە لە دەستووردا، كەس ناتوانێت ئاستەنگ بۆ بەردەوامبوونی هێزی پێشمەرگە بۆ دابینكردنی ئاسایش بۆ هەرێمی كوردستان و عێراق بە گشتی دروست بكات. بۆیە هەر چەكێك كە هێزی پێشمەرگە خاوەندارێتی بكات، بە مانای بەهێزبوونی سیستەمی بەرگریی عێراق دێت، ئەوەی بەپێچەوانەی ئەمە بیر بكاتەوە، بە عەقڵیەتی شۆڤێنیی ڕەگەزپەرستانە بیر دەكاتەوە و پێموانییە بەهیچ جۆرێك لە خزمەتی گەل و خاكی عێراقدا بێت.

پرسیار: كەسانێك هەن كە مەترسیی ئەوەیان هەیە هەرێم بە یەکپارچەیی نەمێنێتەوە، هەندێك دەڵێن هەرێمی كوردستان بە یەكگرتوویی نامێنێتەوە، لەوانەیە ببێتە دوو ئیدارە نەك یەك؟

مەسرور بارزانی: لەسەر چ بنەمایەك ئەم قسەیە دەکەن؟

پرسیار: ئەگەر ناكۆكییەكان بەردەوام بێت، یەكێتی چەندین جار لێدوانی داوە كە بێزارن لە پرۆسەی ئیدارەدانی دەسەڵات لە هەرێمی كوردستان؟

مەسرور بارزانی: ناكرێ ئێمە میزاجی كەسیی وەك پێوەرێك بۆ دیاریكردنی چارەنووسی هەرێمی كوردستان وەربگرین، هەرێمی كوردستان هەرێمێكی دەستوورییە و دابەش نابێت و یەك هەرێمە. هیچ لایەنێكی سیاسیش ناتوانێت بە تەنها بڕیارێكی ئاوا دەربكات. ئێمە بەرەو پرۆسەی هەڵبژاردنێکی نوێ دەچین و گەلی كوردستان بڕیاری خۆی دەدات، ئەوە هەڵدەبژێرێت كە کێی دەوێت، ئایا ئەم گەلە پشتیوانی لە دابەشكردن و خۆبەدەستەوەدان و وێرانكردن دەکات یان بونیادنان و پێشكەوتن؟

پرسیار: لێدوانێكی بەناوبانگی جەنابی سەرۆك مەسعود بارزانی هەیە كە چیاكان دۆستی كوردن، ئەمڕۆ جگە لە چیاكان، كێن دۆستەكانی كورد؟

مەسرور بارزانی: هیوادارم ئێمە ڕۆژ بە ڕۆژ دۆستمان زیاتر بێت، بازنەی دۆستەكانمان فراوانتر بێت، هیوادارم هەموو ئەوانەی كە باوەڕیان بە دیموكراسیەت و دادەپەروەری و حوكمەكانی دین هەیە، ئەگەر موسڵمانن، دۆستمان بن، چی ڕێگرە؟ هەیە دۆستایەتی ڕەتكردووینەتەوە بەهۆی بەرژەوەندیی شەخسی و حیزبی یان بەهۆی تێنەگەیشتن یان ڕەتكردنەوەی ئەوەی تر.

هیوادارم ئەم عەقڵیەتە كۆتایی بێت و بازنەی دۆستەكانمان ڕۆژ لە دوای ڕۆژ فراوانتر ببێت. سوپاس بۆ خوا زۆر دۆستمان لە وڵاتانی دراوسێ و وڵاتانی ڕۆژئاوا و وڵاتانی كەنداو و كۆی وڵاتانی ناوچەكە هەیە، پێموایە ئێستا دۆستمان زۆرە.

پرسیار: پێتوایە كە عێراق پێویستی بە گەڕانەوە بۆ سازانی سیاسی هەیە كە پرۆسەی سیاسی لە ساڵی 2003وە لەسەری بنیات نراوە و چەند ساڵێكە بەرەو پشتگوێخستن دەچێت؟

مەسرور بارزانی: بێگومان، عێراق وڵاتێکە لە چەندین پێكهاتەی جیاواز دروست بووە، پێویستە بە شەراكەتی ڕاستەقینەی نێوان هەموو پێكهاتەكان ئیدارە بدرێت و هاوسەنگی لە دەسەڵات هەبێت و بڕیارەكانیش بە سازان لە نێوان هەموو لایەنە سیاسییەكان بدرێن، ئەمە بنەمایە بۆ حوكمێكی دروست لە عێراق، (هاوبەشی و هاوسەنگی و سازان) بنەمان بۆ سەركەوتنی پرۆسەی سیاسی لە عێراق.