ئەرکێکی مێژوویی و چارەنوسساز لەسەر شانی سەرکردایەتیی کورد

بیروڕا
4 کاتژمێر لەمەوپێش

حەسەن ئەمین محەممەد

مامۆستا لە زانکۆی سەڵاحەددین/کۆلێژی یاسا - هەولێر

ئەرکێکی مێژوویی و چارەنوسساز لەسەر شانی سەرکردایەتیی کورد

دوای ئەوەی سەرژمێری بۆ ماوەی 27 ساڵ نەکرا و دوای کێشمەکێشمێکی زۆر و دواخستنی بۆ چەندینجار، لە 20 و 21ی ئەم مانگە سەرژمێری گشتیی دانیشتووان لە عێراق و هەرێمی کوردستان کرا. هەموومان دەزانین ئێستا ئەرکێکی مێژوویی و چارەنوسساز دەکەوێتە سەر سەرکردایەتیی کورد و حکومەتی هەرێمی کوردستان و نوێنەرانمان لە بەغدا، بۆ جێبەجێکردنی ئەو ڕێککەوتننامانەی لەگەڵ بەغدا کراون، چونکە ئەگەر بێت و ئەو ڕێککەوتننامانە تاوەکو هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێڕاق کە ساڵێکی دیکەیە و لە مانگی شەشی 2025 دەکرێت جێبەجێ نەکرێت دوو ئەگەری تێدایە:

یەکەم: یان دەبێت هەڵبژاردنی عێراق بەگشتی یان لە ناوچەکانی سنووری ماددەی 140 دوا بکەوێت تا وردبینی لە ناوەکانی تۆماری دەنگدەران و بەپێی ئەم سەرژمێرییە یەکلایی دەکرێتەوە.

دووەم: یان هەڵبژاردن نەکرێت بە بەشداری هەزاران عەرەبی هاوردە و گۆڕینی دیمۆگرافی و ئیداری ژمارەی نوێنەرانمان لە پەرلەمانی عێراق، تاوەکو هەتاهەتایە جێگیر دەبێت و ئەمەش گەورەترین کارەساتە بەسەر مێژوو و خەباتی 100 ساڵەی گەلی کورددا.

با بێینە سەر دەقی ڕێککەوتننامەکە کە حەوت خاڵ لەخۆدەگرێت:

1- پەیوەستبوون بە بڕیاری دادگای فیدراڵی (73/1تحادیە/2010) کە ناوەڕۆکی ئەم بڕیارە جیاکردنەوەی سەرژمێری گشتییە لە سەرژمێری ماددەی 140ی دەستوور.

2- ئەم خاڵە پەیوەستە بەو تیمە هاوبەشانەی لە ناوچە دابڕێنراوەکان کاری خۆیان دەکەن لە نێوان هەرسێ پێکهاتەکەدا لە ناوچەکانی کێشە لەسەرەکان.

3- ئەم خاڵە زۆر گرنگە کە باس لە دەستەی ژمێریاری دەکات لە هەرێمی کوردستان و لە بەغدا بە هاوبەشی لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆی فیدراڵی (چونکە تۆماری سەرژمێری 1957 لە وەزارەتی ناوخۆی ئیتیحادی دایە) دوای بەراوردکردن ئەو داتایانەی دێنە بەردەست لەگەڵ ئاکامی سەرژمێرییەکان لەم دوو خاڵەی خوارەوە:

أ: تۆماری وەزارەتی ناوخۆ و سەرژمێری ساڵی 1957 وە نوێکردنەوەکانیان( تحديثات) مەبەست لەمە هەرکەس باوک و باپیری لە سەرژمێری 1957 بەشداری کردبێت، ئەوا مافی ئەوەی هەبووە لەم سەرژمێرییەدا بەشدار بێت و تۆمار دەکرێن لە سنووری پارێزگای کەرکووک.

ب: تۆمارەکانی وەزارەتی بازرگانی و داتاکانی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەران، مەبەست لەم خاڵە ئەوانەی نفوس و کارتی نیشتمانییان لە پارێزگاکانی دیکەیە و گواستراوەتەوە بۆ پارێزگای کەرکووک، بەرواردکردنیان لەگەڵ ئەوانەی کۆچیان کردووە بۆ ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان، چونکە ئەو داتایانە هەمووی لای وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانە.

4- ئاکامەکانی سەرژمێری گشتی (مقاطعة بيانات الخاصة) واتە بەراورد و لێکدنەوەی زانیارییەکان و بەراوردکردنیان لەگەڵ سەرژمێری 1957 کە ئەمە لە ئەرک و تایبەتمەندی وەزارەتی پلاندانانی فیدراڵییە و لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی هەرێمی کوردستان (بەپێی ڕێککەوتننامەی هاوبەش).

بەپێی ئەو ڕێککەوتننامەیە تۆمارێک تایبەت دەکرێت بە ناوچە کێشە لەسەرەکان و دوای ئەنجامدانی ئەو ڕێککەوتننامەیە بە لیژنەیەکی هاوبەش و دەبێتە تۆمارێک کە ڕێککەوتنی هەولێر و بەغدای لەسەر دەبێت، وێنەیەک لەو تۆمارە لای وەزارەتی پلاندانانی عێراق دەبێت و وێنەیەکی دیکەشی لای وزارەتی پلاندانانی هەرێمی کوردستان دەبێت.

5- پەیوەستبوون بە ڕێکخستنی چەند خشتەیەکی سەرژمێری دەربارەی ژمارەی کوردە کۆچکردووەکان و دەرکراوەکانی سنووری ماددەی 140 و هاوردەکان کە مەبەست لێرەدا عەرەبی هاوردەیە، هەروەها ئاوارەکانی ئەو ناوچانە و پارێزگاکانی دیکە بەپێی بەڵگەنامە فەرمییەکان، مەبەست لێرەدا وردبینی (پاک و پیسی) ئەو ناوانەی کە تەرحیل کراون و هاتوون بۆ ئەم ناوچانە، بۆ گەڕانەوەی نفوسەکانیان بۆ جێگای نیشتەجێبوونی خۆیان.

6- دەستەی ژمێریاری هەرێمی کوردستان تیمێکی هونەری ڕەوانەی ژووری ئۆپەراسیۆنەکانی گشتی ژماردن دەکات بۆ چاودێریکردن و ڕووماڵکردنی پرۆسەی سەرژمێری بۆ دڵنیابوون لەسەر کاری تیمەکان تا کۆتایی پرۆسەکە، ئەم خاڵە ڕوونە کە ئەم تیمە هاوبەشانە دەبێت بڕیارەکانیشیان بە هاوبەشی بێت و هەر تێبینییەک هەبووبێت دەبێت سەرووی خۆیان ئاگادار بکەنەوە، بەمەبەستی دەرکردنی بڕیاری گونجاو دەربارەی هەر گۆڕانکارییەک یان هەر کارێکی پێچەوانەی یاسا و ڕێککەوتنەکان.

7- پەیوەستبوونی دەستەی ژمێریاری هەرێمی کوردستان بە مەشقی بژمێرەکانیان لە خولێکی چڕدا بۆ ئامادەبوون بۆ جێبەجێکردنی سەرژمێری گشتی بۆ هاووڵاتیان و شوێنی نیشتەجێبوونیان لە 20-11-2024.

ئەمە کۆی ئەو خاڵانە بوو کە حکومەتی هەرێمی کوردستان (هەولێر) لەگەڵ حکومەتی ئیتیحادی (بەغداد) ڕێککەوتوون لەسەری، واتا دەبێت سەرکردایەتیی کورد و حکومەتی هەرێمی کوردستان تیمێکی پسپۆڕ و شارەزا لەو بوارەدا دەستنیشان بکەن بۆ ئەم پرسە نیشتیمانییە چارەنوسسازەی خەباتی گەلەکەمان.

تێبینی: دەقی ڕێککەوتننامەی (هەولێر و بەغدا ) بە زمانی عارەبی لەم لینکەوە ببینە.