سەرژمێری و سیاسەتی گۆڕینی دیمۆگرافیا

سەرژمێریی دانیشتووان چییە؟

سەرژمێری دانیشتووان پڕۆسەیەکی فەرمییە و لەلایەن حکومەتەکانەوە دەکرێت، ئامانج لێی ژماردنی هەموو هاووڵاتیانە لە ناوچەیەکی دیاریکراوی ناو یەکەی دەوڵەت، بۆ تۆمارکردنی داتای دیمۆگرافی وەک؛ تەمەن، ڕەگەز، زمان، نەتەوە، ئینتیمای ئایینی و.. هتد.  ئامانج لە سەرژمێری کۆکردنەوەی داتای دروستە بۆ ڕێنمایی، پلاندانانی ئابووری و تەرخانکردنی داهات.
 
لەگەڵ ئەوەشدا لە ناوچەیەکی جێناکۆکی وەک عێراق، بەتایبەتی لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی حکومەتی هەرێمی کوردستان، سەرژمێری وەک ئامرازێکی سیاسی خۆی دەنوێنێت. لەم ناوچانەدا سەرژمێری زۆرجار لەگەڵ ئامانجی نەژادی و سیاسی تێکەڵ دەبێت، چونکە دەتوانن داتای دانیشتووان بەکاربهێنن بۆ  کاریگەری لەسەر سیاسەتی گشتی و تەنانەت گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەکە.

سیاسەتی ئاماری، دیمۆگرافی و جیۆپۆلەتیک

لە عێراق، بەتایبەتی لە ناوچە کوردییەکان، سەرژمێری دەشێت کاریگەری سیاسی قووڵی هەبێت. داتای سەرژمێری تەنها ژمارە نییە، بەڵکو کاریگەری لەسەر هاوسەنگی نوێنەرایەتیی سیاسی و دابەشکردنی سەرچاوەکانی داهات و ناسنامە هەیە. 


بۆ کوردستان کە لەڕووی نەژادییەوە لە ناوچە عەرەبییەکان جیابووەتەوە، سەرژمێری لە مێژوودا هەم هەڕەشە و هەم میکانیزمێک بووە بۆ لێسەندنەوەی ناسنامەی کوردستانیبوون لە ناوچە کوردستانییەکان، بەتایبەتی لە کەرکووک و خانەقین. لەگەڵ ئەوەشدا بۆ حکومەتی ناوەندیی عێراق، دەستکاریکردنی داتاکانی ئاماری سەرژمێری وەک ئامرازێک بەکاردەهێنێت بۆ لاوازکردنی کاریگەریی کورد لەو ناوچانە، بە گۆڕینی ئاماری دیمۆگرافی، دەسەڵاتدارانی عێراق دەتوانن پێکهاتەیەک بۆ هەژموونی عەرەب دروست بکەن، بەمەش مافی کورد لەسەر کوردستانیبوونی ئەو ناوچانە سەرکوت دەکەن.

سەرژمێری ساڵی 1957 له عێراق

سەرژمێری ساڵی 1957 لە عێراق بە دوایین سەرژمێری پێش دەستوەردانی سیاسی ئاشکرا دادەنرێت. ئەم سەرژمێرییە وێنەیەکی ڕوونی پێکهاتەی نەتەوەیی و ئایینی ناوچە جۆراوجۆرەکانی پێشکەش کرد، لەوانە ڕێژەیەکی بەرچاوی دانیشتووانی کورد لە کەرکووک و ناوچە کوردستانییەکانی تر، بەڵام دوای سەرهەڵدانی پارتە مەزهەبی و سیاسییەکان و گۆڕانی ڕژێم لە عێراق، سەرژمێری پرسێکە وەکو سیاسەتی تەعریب لێی دەڕوانرێت. 

مێژووی تەعریب لە عێراق

سیاسەتەکانی تەعریبکردن لە عێراق، بەتایبەتی لە سەردەمی سەدام حوسێن، شێوازێکی ئاوارەبوون و ڕاگواستنەوەی زۆرەملێی هێنایە کایەوە، بەشێوەیەکی سەرەکی دانیشتووانی کوردیان کردە ئامانج، بەمەبەستی داڕشتنەوەی  ناسنامە و گۆڕینی ناسنامەی کوردی بۆ ناسنامەی عەرەب لە سەرانسەری ناوچەکانی عێراقدا، ڕژێم سیاسەتی تەعریبی جێبەجێ کرد کە دانیشتووانی کوردستانی لە زەوییەکانیان دوورخستەوە، دەستی بەسەر موڵکەکانیاندا گرت و خێزانە عەرەبە هاوردەکانی گواستەوە بۆ ناوچە کوردنشینەکان و لەسەر مووڵک و ماڵی هاووڵاتیانی کوردستان نیشتەجێی کردن.
 
تەعریبکردن تەنها گۆڕانێکی دیمۆگرافی نەبوو، بەڵکو هەوڵێکی گشتگیر بوو بۆ سڕینەوەی کولتوور و ناسنامەی کوردی و لەسەر خاکی خۆی. ئەم مێژووە لە ئاوارەبوون و سیاسەتی زۆرەملێ و سڕینەوەی ناسنامەی کوردی لە ناوچەکوردستانییەکان هێشتا  نیشانەی خۆی نەسڕیوەتەوە لەسەر دانیشتووانی کورد، بەتایبەتی ئێستا بە بوونی میلیشیا عێراقییەکان لە ناوچە کوردستانییە داگیرکراوەکاندا وەک هەڕەشە دەردەکەوێت.

مەترسی سەرژمێری لە کەرکووک و خانەقین و ناوچە داگیرکراوەکانی کوردستان

لە ناوچە جێناکۆکەکان بەتایبەتی کەرکووک و خانەقین سەرژمێرییەکی نوێ کە لەژێر کۆنترۆڵی میلیشیا عێراقییەکاندا دەکرێت مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر بوونی دیمۆگرافیای کورد. لەدوای خیانەتی 16ی ئۆکتۆبەرەوە میلیشیاکانی عێراق بەتایبەتی حەشدی شەعبی دەسەڵاتی خۆیان بەسەر ئەو ناوچانەدا سەپاندووە و پشتیوانییان لە سیاسەتی تەعریب کردووە. هەژموونی ئەوان ڕێگەیان پێدەدات پرۆسەی سەرژمێری بەکاربهێنن بۆ بەرژەوەندی دانیشتووانی عەرەب، کە دەبێتە هۆی بەهێزکردنی زۆرینەی عەرەب لەو ناوچانەی بەدرێژایی مێژوو خاکی کوردە. ئەم سیاسەتە ئامارییە دیمۆگرافییە هەڕەشەی گۆڕینی هەمیشەیی ناسنامەی ئەو ناوچانە دەکات و داواکاری کوردان و ئاواتەکانی مافی چارەی خۆنووسین دەخاتە مەترسییەوە.

 جێبەجێ نەکردنی ماددەی 140

ماددەی 140ی دەستووری عێراق بۆ چارەسەرکردنی ئەم نیگەرانیانە داڕێژرا. بەڵام دوای نزیکەی 20 ساڵ لە پەسەندکردنی ماددەی 140 هێشتا جێبەجێ نەکراوە. لەو ماوەیەدا کە ئەم ناوچانە لەژێر دەسەڵاتی کورددا بوون، سەرکردایەتیی کورد بەردەوام داوای سەرژمێرییەکی شەفافیان دەکرد بۆ چەسپاندنی مافە دیمۆگرافییەکانیان، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم بانگەوازانە دژایەتی لایەنە سیاسییە عەرەبەکان ڕووبەڕوویان بووەوە. ئێستا کە ئەم ناوچانە لەژێر کۆنتڕۆڵی میلیشیا عێراقییەکانن، لەناکاو هەوڵ دەدرێت سەرژمێری بکرێت کە مەترسییە لەوەی ئەم سەرژمێرییە  شەرعییەتدانە بە بوونی تەعەریب و سڕینەوەی ناسنامەی کوردستانیبوون لەسەر خاکی کوردستان.

بۆچی سەرژمێری لە کەرکووک و خانەقین ترسناکە؟

بۆ دانیشتووانی کورد، سەرژمێری لە هەلومەرجی ئێستادا جێگەی نیگەرانییە، چونکە لەوانەیە گۆڕانکارییە دیمۆگرافییەکان زیاتر بە دامەزراوەیی بکرێت کە بەهۆی سیاسەتی تەعریب هاتووەتە کایەوە. 


نیو سەدە بەسەر هەڵگیرسانی سیاسەتی تەعریب تێدەپەڕێت و عێراق تەنیا ململانێی لەسەر ئەو خاکانە چڕتر کردووەتەوە. جێبەجێنەکردنی ماددەی 140 پێگەی دانیشتووانی کوردی لاواز کردووە و کۆنترۆڵکردنی بەردەوامی ئەو ناوچانە لەلایەن حەشدی شەعبی وەک درێژەپێدەری هەوڵە مێژووییەکانی عێراق بۆ تەعریبکردن دادەنرێت. تەنانەت ڕاپۆرت هەیە کە وا عەرەبی هاوردە و تەنانەت بە پەنابەرانی لوبنانیشەوە، لە ناوچە کوردنشینەکان نیشتەجێ دەکرێن. ئەم گۆڕانە هەڕەشەیەکی جددی بۆ سەر ناسنامە و  نوێنەرایەتی سیاسی کورد لەناو عێراقدا دروست دەکات.

بەکورتی، ناکرێت مەترسییەکانی سەرژمێری لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان بە کەم سەیر بکرێت. کۆنترۆڵی ئێستای کەرکووک و خانەقین لەلایەن میلیشیا عێراقییەکانەوە باردۆخێکی دروست کردووە کە دەتوانرێت داتاکانی سەرژمێری بەکاربهێنرێن بۆ زیاتر بەعەرەبکردنی ئەم ناوچانە و سڕینەوەی ناسنامەی کوردی.


بەبێ سەرژمێرییەکی دادپەروەرانە و شەفاف کە ڕێز لە دیمۆگرافیای مێژوویی بگرێت، دانیشتووانی کورد هەم نوێنەرایەتی و هەم پەیوەندییان بە خاکی باوک و باپیرانییەوە لەدەست دەدەن. هۆشیاری و چاودێری نێودەوڵەتی زۆر گرنگە بۆ دڵنیابوون لەوەی مافە دیمۆگرافییەکانی گەلی کورد بپارێزرێت و پرۆسەی سەرژمێری ڕەنگدانەوەی هەمەچەشنی ڕاستەقینەی دانیشتووانی عێراق بێت، نەک وەک ئامرازێک بۆ تەعریب.