بڕۆم بۆ هەولێر یان بەغدا؟

روونە ئەو پێشکەوتنانەی هەرێمی کوردستان بە گشتی و هەولێر بەتایبەتی بەخۆوەی بینیوە، بووەتە جێگەی باسی میدیا عێراقییەکان و بەتایبەتیش کاتێک باسی گەندەڵی دەکرێت راستەوخۆ پێشکەوتنەکانی هەولێر بەراورد بە کەمیی خزمەتگوزاریی لە بەغدا و پارێزگاکانی دیکەی ناوەڕاست و خوارووی عێراق دەکرێت.

 

قەیرانی دارایی ساڵی 2014 و بڕینی بودجەی هەرێمی کوردستان لەلایەن حکومەتی عێراقەوە خێرایی گەشەی ئابووری هەرێمی کوردستانی خاوکردەوە، بەڵام سەڕەرای سەختیی قەیرانی دارایی نەیتوانی رایبگرێت، ئێستا هەموو هەوڵەکانی حکومەتی عێراق و بەشێک لە وڵاتانی ناوچەکە بۆ ئەوەیە کە گەشەی ئابووریی هەرێمی کوردستان رابگرن و نەهێڵن لەوە زیاتر گەشەی زیاتر بەخۆوە ببینێت.

 

نەبوونی نییەتی رێککەوتن لەلایەن حکومەتی عێراقەوە لەگەڵ هەرێمی کوردستان، بەشێکی پەیوەندی بە کێشەکانی نێوانیانەوە هەیە (بابەتی هەناردەکردنی نەوت و داهاتی ناوخۆ و خاڵە سنوورییەکان و ... هتد) بەشەکەی دیکەی پەیوەندی بەو خاڵەوە هەیە کە نابێت ئابووریی هەرێمی کوردستان زیاتر گەشە بکات، چونکە شەقامی عێراقی زیاتر تووڕە دەکات، کاتێک دەبینن سەڕەرای سەرجەم ئەو قەیرانانە، گەشەی ئابووری لە هەرێمی کوردستان هەیە، بەڵام لە بەغدا سەرەڕای تەرخانکردنی بودجەیەکی زیاتر لە 198 تریلیۆن دیناری هێشتا نەبوونی خزمەتگوزاریی، ژێرخانی ئابووری، خراپیی شەقام و رێگەوبان، خراپیی کوالێتی نەخۆشخانە و قوتابخانەکان، هەروەها بوونی گەندەڵییەکی زۆر لەسەرجەم دامودەزگاکانی حكومەتدا کێشەی گەورەن.

 

بەپێی راپۆرتێکی گۆڤاری ( Ceoworld ) لەکۆی 30 گەندەڵترین وڵاتانی جیهان لەساڵی 2023دا، عێراق پلەی 24ەمینی وەرگرتووە. 

 

 قەیرانی دارایی و نەناردنی بەشە بودجەی هەرێمی کوردستان لەلایەن حکومەتی عێراقەوە تادێت قەیرانەکە سەختتر دەکات، ئەمەش بووەتە هۆکاری ئەوەی بەشێکی بەرچاو لە وەبەرهێنەران ، پرۆژەکانیان لە هەرێمی کوردستان بە گشتی و لە هەولێر بەتایبەتی بگوازنەوە بۆ ناوەڕاست و خوارووی عێراق.

 

سەرمایە ترسنۆکە، لە ناوچەیەکدا نامێنێتەوە کە هەڕەشە لەسەر گەشەکردنی هەبێت، بەمشێوەیەش حکومەتی عێراق نەک تەنیا بە بڕینی بودجە سزای هەرێمی کوردستانی داوە، بەڵکو سەرمایەی وەبەرهێنەرانیشی راكێشاوە بەرەو ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی.

پێشتر هەر وەبەر‌هێنەرێک بیویستایە وەبەر‌هێنان بکات، لەبەر دوو هۆکار راستەوخۆ هەرێمی کوردستانی هەڵدەبژارد؛ یەکەم بوونی ئاسایشێکی بەهێز کە سەرمایەدار دەیتوانی کارەکانی خۆی بە باشترین شێوە بەبێ دڵەڕاوکێ بکات. 

 

دووەم بوونی سیولە (پارەی نەخت ) و ئەنجامدانی چەندین پرۆژە لە سەرجەم سێکتەرەکاندا هانی وەبەرهێنەری زیاتری دەدا کە سەرمایەکانیان لە هەرێمی کوردستان بەگەڕبخەن.

 

هەرێمی کوردستان چۆن دەتوانێت ئەو تایبەتمەندیە بۆخۆی بگەڕێنێتەوە و ببێتە ناوەندێکی دارایی لە عێراقدا؟

 

زۆربەی کۆمپانیاکان بازاڕی عێراق و هەرێمی کوردستان بە بازاڕێکی زەبەلاح دەبینن بۆ ساخکردنەوەی کاڵاو خزمەتگوزارییەکانیان، ساڵانە ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و تورکیا زیاتر لە 15 ملیار دۆلارە، لەگەڵ ئێرانیش زیاتر لە 10 ملیار دۆلارە، لەگەڵ وڵاتی چینیش زیاتر لە 48 ملیار دۆلارە و لەگەڵ وڵاتانی دیکەش ژمارەکان گەورەن.

 

بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان سەرکەوتووبێت ببێتە ناوەندێکی دارایی ، دەبێت ئابوورییەکەی بگۆڕێت بۆ ئابوورییەکی نیوە سەرمایەداریی/ نیوە ئیشتیراکی، بەواتایەکی دیکە بازاڕی ئازاد. دەبێت لە چوارچێوەی ئەو یاسایانەدا بێت کە حکومەت دایدەنێت، بەشێوەیەکی دیکە حکومەت ڤیژنی خۆی دەکات بە پلان، بەڵام جێبەجێکردنەکەی بۆ کەرتی تایبەت جێدەهێڵێت.

 

پێشکەشکردنی ئاسانکاریی لەلایەن حکومەتەوە و پاڵپشتیکردنی کەرتی تایبەت، هانی کۆمپانیا بیانییەکان دەدات کە بەرەو هەرێمی کوردستان بێن، هەروەها هانی کۆمپانیا ناوخۆییەکانیش دەدات کە گەشەی زیاتر بە کارو چالاکییەکانیان بدەن.

 

سەرەتا دەبێت حکومەت وەبەرهێنانەکانی لە ژێرخانی ئابووریی چڕتر بکاتەوە، دابینکردنی رێگەوبان، کارەبای بەردەوام، فراوانکردن و باشترکردنی فڕۆکەخانەکانی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان، دروستکردنی ناوچەی بازرگانیی ئازاد، دروستکردنی ناوچەی پیشەسازی، دروستکردنی ژێرخانی کەرتی گەشتیاری.

 

 

(پێویستە کەرتی پیشەسازی گرنگی زیاتری پێبدرێت)

دەبێت حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاسانکاری بەرچاو پێشکەش بە کۆمپانیا بیانییەکان بکات بۆئەوەی لقەکانیان لە هەرێمی کوردستان بکەنەوە، ئاسانکارییەکانی وەک لێخۆشبوون لە باج بۆ ماوەیەکی درێژخایەن، ئاسانکاری لە مامەڵە حکومی و داراییەکانیاندا، ئاسانکاری لە مانەوەی کارمەندانی بیانی و خێزانەکانیان لە هەرێمی کوردستان ، ئاسانکاری لە وەرگرتنی ڤیزا و ئیقامەی کارکردن. 

 

لەبەرامبەردا کۆمپانیا بیانییەکان ناچار بکرێن رێژەیەک دیاری بکرێت بۆ دەستی کاری ناوخۆ کە لەو کۆمپانیایەدا کاربکەن. 

 

 

(گرێبەستە نەوتییەکان بۆ خۆمان و نەوتەکە بۆ بەغدا)

ئەگەر چی گرێبەستە نەوتییەکانی هەرێمی کوردستان بە گرێبەستێکی سەرنجڕاکێش بۆ کۆمپانیا نەوتییە بیانییەکان دادەنرێت کە لە هەرێمی کوردستان کاردەکەن ، بەڵام لەهەمانکاتدا زیانی لە ئابووری هەرێمی کوردستان داوە، دەکرێت حکومەتی هەرێمی کوردستان رێککەوتن لەگەڵ بەغدا بکات لەسەر شێوەی گرێبەستێکی نوێ کە هەر کۆمپانیایەکی بواری نەوت تەندەری وەرگرت لە هەرێمی کوردستان، دەبێت لقی هەرێمیی کۆمپانیاکە بهێنێتە هەرێمی کوردستان و رێژەیەک دیاریبکرێت بۆ دەستی کاری ناوخۆ کە لەو کۆمپانیایەدا کاربکەن.

 

راکێشانی کۆمپانیا بیانییەکان بۆ هەرێمی کوردستان، گەشەی زیاتر بە کەرتی خانووبەرە دەدات، خواست لەسەر یەکەکانی نیشتەجێبوون و یەکە بازرگانییەکان زیاتر دەکات ، ئەمەش هانی وەبەرهێنەرە ناوخۆییەکان دەدات وەبەرهێنانی زیاتر بکەن لە کەرتی خانووبەرەدا، هەروەها هانی هاووڵاتیان دەدات لە هەرێمی کوردستان و ناوەڕاست و خوارووی عێراق، کە سەرمایەکانیان لەم کەرتەدا بەگەڕبخەن، ئەمەش سەرمایەیەکی زەبەلاح رادەکێشێت لە ناوەڕاست و خوارووی عێراقەوە بۆ هەرێمی کوردستان ، هەروەها خێرایی سووڕانەوەی پارەش لە ئابووریی هەرێمی کوردستان خێراتر دەکات.

 

پڕۆژەی (هەژماری من) کەرتی دارایی هەرێمی کوردستان بەهێزتر دەکات ، ئەگەر شێوەی پارەدان لە هەرێمی کوردستان لە کاشەوە بگۆڕدرێت بۆ دیجیتاڵی و دابەشکردنی مووچە و خەرجیی هاووڵاتیان بە دیجیتاڵی بێت، ئەوا پارە کاشەکان لە بانکەکاندا کۆدەبێتەوە و ئەمەش کەرتی بانکی بەهێز دەکات، بوونی کەرتی بانکییەکی بەهێز و بوونی ئاسایش، هانی بازرگانان و وەبەرهێنەران دەدات کە ڕوو لە هەرێمی کوردستان بکەن.

 

کرانەوەی کۆمەڵایەتی بە خاڵێکی سەرەکی دادەنرێت بۆ ئەوەی خەڵکی بیانی بتوانن لە هەرێمی کوردستان نیشتەجێ ببن.

 

میدیا رۆڵێکی گرنگ لەم نێوەندەدا دەبینێت، کە بەردەوام مارکێتینگ بۆ هەرێمی کوردستان بکرێت لەناوخۆ و لەدەرەوە ، تێڕوانین و پلانی حکومەت بخرێتەڕوو بۆ ئەوەی متمانەی زیاتر لەلای وەبەرهێنەر دروست بکات کە هەرێمی کوردستان بەگشتی و هەولێر بە تایبەتی هەڵبژێرن.