کونتێکستا پڕاگماتیزمێ چییە و بوچی سیاسەتەکا پراگماتیزمی بو هەرێما کوردستانێ یا گرنگە؟

هاتنا فەلسەفەیا پراگماتیزمێ بو ناڤا قادا سیاسەتا دەرڤە یا سەلماندی کو مێتودەکا گرنگ و ب باندوورە بو تێگەهشتن و شروڤەکرنا داینامیکا سیاسەتا جیهانی. ئەڤ فەلسەفەیە کو تەکەزیێ لسەر دەرئەنجامێن پراکتیکی و فێربونا ئەزمونان ئانکو سەربوران دکەت، تەحەددایا وان پارادایمێن تەقلیدی دکەت کو دەمەکێ زورە لسەر سیاسەتا جیهانی ب تایبەت سیاسەتا دەرڤەدا دزالن. جێبەجیکرنا بنەمایێن پراگماتیکی بو سیاسەتا هەرێما کوردستانێ د چوارچیڤەیێ سیاسەتێن ئالووزیێن ڕوژهەلاتا ناڤەڕاستدا چەند خالەکێن گرنگ بو مە دیاردکەت کو دشێین د ڤان پرسێن هەنێ بینیە بەرباس.

 پراگماتیزم د پەیوەندیێن نیڤدەولەتیدا

 د چوارچیڤێ پەیوەندیێن نیڤدەولەتیدا، پراگماتیزم وەک نڤیسەرێن مینا گونتەر هێلمان و ڕیچارد بێرنشتاین فوکوس ئێخستیە سەر تەکەزیێ لسەر دەرئەنجامێن پراکتیکی و بیروباوەر و کرداران دکەت نەک تیوریێن ئەبستراکت ئانکو ڕازبەر. پراگماتیزم وەسا دهێتە پێش و دیار دکەت کو بیروباوەر ڕێسا و بناغەیێ کردارانن و ڕیشالێن وێ د سەربوراندایە و دگەل گوڕانکاریێن بارودوخاندا خو دگونجینیت. ئەڤ ڕێبازە د زەمینەیەکا سەرەکی دناڤبەرا پوسەتیڤیزما ڕەق و پوستمودەرنیزما ڤەبریدا دچیت، لەورا ئەڤ پرەنسیپە بانگەشەیێ بو ئاراستەیەکێ نەرم و نیان و چارسەرکرنا کێشە و ئالوزیان دکەت کو هەستیارە ب ئالووزیێن واقع و دیدگەها ئاکتەرێن ب باندوور.

هێزا پرەنسیپێن پراگماتیزمێ د سەرەدەریکرنا وێیا دژوار و ڕەق د پولینکرن و دوبەندیێن هشکێن کو تیوریێن دی یێن پەیوەندیێن نیڤدەوولەتی د مێژوویێدا دابەشکریە، د هەماندەمدا شروڤەیەکا هەستیار د پروسەیا بەرەڤ پێشبرنێ دکەت کو چەوا سەرەدەریێ دگەل سروشتێ هەلواسانێ و زور جاران سیاسەتێن دژ ب ئێکێن سیاسەتا جیهانی بکەت. ئەڤ چەندا هەنێ ب تایبەتی د دەڤەرێن مینا ڕوژهەلاتا ناڤەڕاستدا گرێدایە ب داینامیکا سیاسی ژ ئەگەرێ کومەکا ئەگەران وەکە مێژوو، کۆلتوور و کاریگەریێن دەرەکی.

 
سیاسەتا پراگماتیکی یا هەرێما کوردستانێ

 
هەرێما کوردستانێ دناڤا ژینگەهەکا زور یا ئالووز و پر ل تەحەددایان دایە کو ئە دەڤەرە ب گرژیێن نەتەوەیی، ڕکابەریێن ئیقلیمی و گورانا هەڤپەیمانیان تایبەتمەندە. ب جێبەجیکرنا بنەمایێن پراگماتیکی د سیاسەتێن هەرێما کوردستانێ دشێن شروڤە و لێکولینەوەیێ د وێ چەندێ دا بکەین کو چەوا هەرێما کوردستانێ ئالووزی و ئالنگاریێن ل پێش ل دەڤەرەکا مینا ڕوژهەلاتا ناڤەراست ب ڕێیا ستراتیژیەتێن گونجایی و بڕیارێن پراکتیکی کو ڕیشالێن بیروباوەرێ هەبن بهێتە برێڤەبرن.

بەشەکێ سەرەکی یێ ستراتیژیەتا هەرێما کوردستانێ، ڕێبازا وێ یا جێگیر و پراکتیکە کو بو حکومرانیێ و دیپلوماسیەتێ د قادا نیڤدەولەتیدا کو ڕیشالێن کویر د پێداویستیێن بلەز و هەلومەرجێن ڕاستەقینەدا هەنە. پەیوەندیێن دگەل وەلاتێن جیران وەکە تورکیا و ئیرانێ لسەر بنەمایا یەکسانیا ئایدلووژی نینە، بەلکو لسەر بنەمایا بەرچاڤوەرگرتنا پرەنسیپێن پراگماتیکی د سوودا ئابووری، پرسێن ئێمناهێ و پێگەهێ جیوپولیتیکیە.


ئەڤ ڕێبازا پراگماتیکی ڕێ ب حکومەتا هەرێما کوردستانێ دایە کو هەڤبەشێن گرنگێن ئابووری و ئێمناهی دروست بکەت و بپارێزیت، سەرەڕای هندەک هەلومەرجێن دووژمنکارانە بەرامبەر هەرێمێ لێ ئەو نەبوویە ڕێگر بەرامبەر حکومەتا هەرێمێ ب تایبەتی سەردەمێ کابینەیا ۹ێ کو پێنگاڤێن گەلەک ستراتیژی د ژێرخانا ئاڤەدانیا وەلاتی و ڕاکێشانا سەرمایەگوزاریا بیانی و ڤەکرنا کونسولخانەیێن نوی ل کوردستانێ دا بکەت، کو ئەڤ پێنگاڤە بەشەکن ژ سیاسەتا ستراتیژیا جەنابێ سەروکوەزیران کاک مەسرور بارزانی کو هەلومەرجێن دژوار نەبووینە ڕێگر بو پیادکرنا سیاسەتا جەنابێ وان ئەو ژی بهێزکرنا ژێرخانا هەرێما کوردستانێ یە د هەمی بوارەکێدا ب تایبەت ب بهێزترکرنا پێگەهێ هەرێما کوردستانێ د قادا نیڤدەولەتیدا، کو بێ گومان ئەڤە دێ د کابینەیا ١٠ێ دا ب سەروکایەتیا جەنابێ مەسرور بارزانی بەردەوام بیت.


سیاسەتا هەرێما کوردستانێ ڕەنگدانەوەیا وێ بیروکەیا پراگماتیکیە کو بیروباوەر ب دەرئەنجامان پشتڕاست دبن. بڕیارا پەیرەوکرنا ئابووریەکا سەربەخوو سەرەڕای وان تەحەددیاتێن ژ لایێ بەغدا ڤە دهێنە دروستکرن نیشاندەرێ وێ باوەریێ بووینە کو خوبژێوی وەکە یاسایەکا ڤەبرە د دەستەبەرکرنا ئێمناهیێ و گەشەسەندنێ د دەڤەرەکا ئالووزا مینا روژهەلاتا ناڤەڕاستدا و ئەڤ چەندا هەنێ د نمونەیا قوتکرنا بوجە و نەهنارتنا موچەیێن فەرمانبەرێن هەرێمێ ب باشی هاتیە دیتن و بو دەورانا خانا سەرەکی یا پراگماتیزمێ کو ئەو ژی سەربورە.

 
هەروەسا بەرسڤدانا بلەز یا هەرێما کوردستانێ د شەڕێ دژی داعشێ و ڤەهەواندنا ژمارەیەکا زورا پەنابەر و ئاوارەیان نمونەیەکا دیا گونجانا پراگماتیکیە دگەل گڤاش و مەترسیێن دەرەکی. هەرێما کوردستانێ ب ئەولەویەتدان ب ئاسایێشا ناڤخوویی و سنوران و مفا وەرگرتن د کارکرنا ب هەڤرا دگەل هەڤپەیمانیا نیڤدەولەتی شیا ببیتە نمونەیەکا سەرکەفتی د بەرەنگاربوونا ڕێکخراوێن تیروریستی و هەر ئەڤ ڕێبازا پراگماتیکی کو فێربوونا ئەزمونی ئانکو سەربوری دگەل ستراتیژیەتا نەرم و نیان تێکەل دکەت بو هێزا هەرێما کوردستانێ د تێپەراندنا قەیران و سەرەدەریکرنا دگەل ئالنگاریێن ناڤخوویی و دەرەکی ب باندوور و ئێکلایکەر بوویە.

 
ل داویێ کابینەیا 9ێ یا حکومەتا هەرێما کوردستانێ ب سەرکەفتیانە سەرەدەری دگەل وان تەحەددیاتان کریە کو دەرهاڤێشتەیا داینامیکا ڕوژهەلاتا ناڤەراستن. حکومەتا هەرێما کوردستانێ ب ڕێیا ڕێبازەکا نەرم لێ هشیار و پراگماتیکی شیایە پەیوەندیێن گرنگ دگەل هەردوو ئاکتەرێن ناوچەیی و نیڤدەولەتی دروست بکەت و بالانسا بەرژەوەندیێن دولایەنە بپارێزیت. سەرەدەریکرنەکا ب هەستیار کو نها زورا گرنگە د گوهرینێن دەڤەرێ و کەفتنا ڕژێما بەشار ئەسەد هەڤسەنگیا هێزێ تا ڕادەیەکێ گوهارتیە لەورا هەر گوهرینەک د سەرەدەریکرنا پرەنسیپێن ئێمناهیێ د بێ باندوور نابن.

لەورا هێزا خوگونجاندن دگەل گوهرینا بارۆدوخان، و پەرەپێدانا چارەسەریا پراکتیکی بو کێشەیێن ناڤخوویی نیشاندانەکا ڕوونا هێزا پراگماتیزمێیە. ئەزمونێن سەرکەفتیێن هەرێما کوردستانێ و جەنابێ سەروکوەزیران کاک مەسرور بارزانی وێ چەندێ نیشان ددەن کو چەوا ڕێبازا پراگماتیک و خویندنا کویر و ستراتیژیک دشێت گرنگ بیت بو گەهشتن ب ئێمناهیەکا ژ هەژی بو هاوولاتیان و پێشکەفتنێ ل ئێک ژ وان دڤەرێن هەڕە پر ژ تەحەددیاتێن ئالووزێن مینا ڕوژهەلاتا ناڤەراست، کو تێدا هەرێما کوردستانێ ئێدی پێگەهەکێ کاریگەر و ب باندوور د نەخشەرێگەیێن ڤێ دەڤەرێ وەرگرتینە.