پێشبینییەكە بەدیهات

لە ساتە دڵتەزێنەكانی ئەم هەفتەیەی ڕابردووەوە، هەر لە كوشتنی سێ كچۆڵەوە كە زۆر لە كچەكەی من منداڵتر نەبوون، بۆ تووندوتیژی و ترسی سەر شەقامەكانمان، هەمیشە شتێك هەیە كە من بەردەوام بیری لێدەكەمەوە: چۆن دەكرا هەموو ئەمە ڕوو نەدات.

ساڵانێكە هێماكانی ئاگاداركردنەوە ئامادەن، بەڵام هەر كەسێك هەوڵی دابێت بە كێڵگەی مینڕێژكراوی بابەتەكانی پەیوەست بە نائارامیدا تێپەڕێت – وەك بابەتەكانی كۆمەڵگا، كولتوور، ئایین، سەندنەوەی مافی دەنگدان، ڕەگەزپەرەستی، خێرایی گۆڕانكاری، نەتوانین – ئەوا دە كەسی دیكەش هەبوون كە ویستوویانە سەری خۆیان بكەن بە ژیر لمدا. 

تەنانەت منیش، پیاوێكی قاوەیی كە لە وڵاتێكی موسوڵمان لە دایك بووم، هەست دەكەم پێویستییم بە وریایی هەیە سەبارەت بەوەی كە دەیڵێم و لە پشتەوەی ڕووخسارەكانی شوناسی خۆمی بشارمەوە وەك ڕەنگی پێستم (ئەو ڕووخسارانەی كە بەلامەوە گرنگ نین)، تەنیا بۆئەوەی سەرنج بخەمە سەر ئەو شتانەی كە بۆ وڵاتەكەم گرنگن. ئەڵتەرناتیڤەكە ئەوەیە كە تۆمەتبار بكرێیت بە سەركۆنەكردنی ناشایستانەی ئەو شتانەی كە بە ڕوونی جێگەی سەركۆنەكردنن لەلایەن ئەو كەسانەوە كە دەیانەوێت ئەم بابەتانە بكەنە چەكێك بۆ ئامانجەكانی خۆیان. 

 

هەروەك لە وتەكانی پەیامبەر ئێرمیادا هاتووە "ئای خەڵكی گەمژە و بێ تێگەیشتن؛ كە چاویان هەیە و نابینن؛ گوێیان هەیە و نابیستن." ئەوانی دیكەش، وەك نووسەر دۆگڵاس مورای، بوێریی ئەوەی هەبووە كە هۆشداریی بدات ئەگەر دامەزراوە شایستەكان دەركی ئەوەیان نەبێت لە بابەتەكانی هاوبەندیی كۆمەڵایەتی و یەكئاراستەیی پاراستنی سەروەریی یاسا تێبگەن، ئەوا ئاپۆڕای خەڵك تێدەگەن. ئەو بە خۆشحاڵییەوە ئەم قسەیە ناكات، بەڵكو بە خەمێكی قووڵەوە باسی دەكات.

 

پێشبینییەكە بەدی هات

پێشبینییەكە بەدی هات و سیاسییەكان لە هەموو ئاراستەكان (بە منیشەوە) دەبێت بەرپرسیارێتیی ئەوە لە ئەستۆ بگرین كە هەوڵی زیاترمان بۆ ڕەواندنەوەی گرژییەكان نەدا. لەوە زیاتر چاوەڕێی چی دەكەیت كاتێك كە هەموو مانیفێستە براوەكان بەڵێنی كەمكردنەوەی كۆچبەرانیان دەدا و هەموو حكومەتەكانیش ژمارەكانیان بەرەو سەرەوە دەبرد، لە كاتێكدا ڕەتیان دەكردەوە كە ڕێگە بە درووستكردنی خانوو و ژێرخانی زیاتر بدەن و هەر كەسێكیش ڕەخنەی لەمە بگرتایە بە ڕەگەزپەرەستی تۆمەتباریان دەكرد. 

بەریتانیا وەك لێبووردەترین وڵاتی سەر زەوی دەمێنێتەوە، لەگەڵ پاریزكارییەكی قووڵی گەلێك كە ئەو دامەزراوە، كەلەپوور و نەریتەی بۆ بەمیرات ماوەتەوە كە هەموو جیهان خۆزگەی پێدەخوازێت. هەر لە بەر ئەمەشە كە زۆر كەس دەیەوێت بێت بۆ ئێرە و لە خەونی بەریتانیدا بژیت، هەروەك چۆن من هاتم. 

بەڵام لە دەرەوەی ئەم كەنارانەوە زۆر كەس لەگەڵ گەیشتنیان یەكانگیربوون، فێربوونی زمان و ڕێگاكانی ئەم شوێنە ڕەتدەكەنەوە. ئەوان، یان كۆمەڵەكانیان، ڕێگە بە خۆیان نادەن هەست بەو شتە بكەن كە ڕۆجەر سكروتۆن، بە ئۆیكۆفیلیا، واتە خۆشەویستیی ماڵ، ناوی دەبەن. بەریتانی و گەلانی دیكەی ئینگلیزی زمان نایانەوێت لە "دیدگای ماڵ"ـی ئێمەوە لە شتەكان بڕوانن، بەو جۆرەی كە ئێمە وەك كەس لێیان دەڕوانین؛ ئەمە نەك هەر بە تەنیا وەك میكانیزمێكە، بەڵكو خۆی لە خۆیدا ئامانجیشە.

 

لە كلتووری زۆر جیاوازە هاتوون

بەڵام پێوەری ئەوانەی كە هەندێكجار لە كلتووری زۆر جیاوازە هاتوون پێویستیی بە هاندانێكی بەهێزی ئۆكیۆفیلیا هەیە، هاندانێك كە بە تەواوەتی لە بەریتانیادا نەبووە. ئەمەش بووەتە هۆی بەگیتۆكردن و نائاسوودەكردن لە نێوان خەڵكی ناوچەكە و ئەوانەی كە بەم دواییانە گەیشتوون. گریمانەی ئەوەی كە ئەمە ڕوونادات و نیگەرانییەكان سەبارەت بە گۆڕانكارییەكانی گەڕەكە لۆكاڵییەكان ڕەوایە، تەنیا لەبەرئەوەی كە لە ناو چینی ناوەڕاستدا كۆمەڵێك هاوڕێی بیانیت هەن، شتێكی بێمانایە، هەر وەك بێمانایی ئەوەی كە بڵێیت "من ڕەگەزپەرەست نیم، چونكە هاوڕێیەكی ڕەشپێستم هەیە." 

 

لە دیوەكەی دیكەوە

من بۆ هیچ كەسێك ناچەمێمەوە كە بزانم هەستێكی چۆنە كاتێك بەهۆی تایبەتمەندیی نەگۆڕیی كەسانێكەوە ڕقلێوەبوو و ترساو بیت. من هێشتا ئازاری ئەو مامەڵە خراپەم دێتەوە بیر كاتێك كە بۆ یەكەمجار هاتمە ئێرە، خێزانەكەم لە گرووپەكانی مردنی سەدام حوسێن هەڵهاتن. نەمدەتوانی بە ئینگلیزی قسە بكەم، مامۆستاكانم پێیان وابوو من كێشەی فێربوونم هەیە و هاوپۆلییەكانم بە ناتۆرەی پاكی [واتە پاكستانی] بانگیان دەكردم. (ئەوان گوێیان بە هەوڵەكانی من بۆ ڕاستكردنەوەیان سەبارەت بە جیوگرافیای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەدەدا).

بەڵام لە هێرشە تیرۆریستییەكانەوە لە ژێر ناوی شرۆڤەی ڕادیكاڵی بۆ ئیسلام، تاوەكو ڕێپێوانی سەر شەقامەكانی لەندەن كە ڕێگرییان لە چوونەدەرەوەی جووەكان دەكرد، حەزنەكردنمان بە تێكەڵبوون لەگەڵ ئەم جۆرە بابەتانە بووە هۆی بێسەروبەری. ئیسلام ئاینێكی مەزنی جیهانە و زۆربەی بنەماكانی بە ئاسانی لەگەڵ بەهاكانی بەریتانیا دەگونجێن. 

لە هەر شوێنێك گرژی هەبێت، دەبێت ئێمە بێترس كاری لە ناودا بكەین. بۆ نموونە، مامی هەرە گەورەی من، جەمیل سدقی زەهاوی، شاعیرێك بوو لە بیستەكاندا ڕەخنەی لە پەچە گرتووە وەك نەخۆشییەكی كۆمەڵایەتی لە عێراق. ئەگەر بكرایەوە لەوێ ئەوە گفتوگۆ بكرێت، ئەوا بە دڵنیاییەوە ئێمە توانای ئەوەمان هەبوو كە هەموو بابەتە جیاوازەكانی پرسی یەكانگیری بە شێوەیەكی پارێزكارانە گفتوگۆ بكەین.

لەو كۆمەڵگایانەدا كە هاووڵاتیی فرەجۆری تێدایە، پاشخانی ئەدەبیاتی ئەكادیمی بە ڕوونی ئەوە نیشان دەدات كە دەبێت ئێمە بۆ كەمكردنەوەی جیاوازییەكان و دۆزینەوەی زەمینەی هاوبەش هەرچیمان پێدەكرێت بیكەین. لە كەیسی ئێمەدا، پاشایەتی، دەبێت شانازیی مێژووی بەریتانیا و هیوای دواڕۆژمان ببێتە سەنگی مەحەك. لە بری ئەوە، حكومەت، میدیا و دامەزراوەكان تەنیا هەوڵی زەقكردنەوەی جیاوازییەكانیان داوە – لە 'ژیانی ڕەشپێستەكان گرنگە'وە بۆ شەڕە جێندەرییەكان – و ڕووبەڕووی سەرسوڕمان و بێزاریی بوونەوە كاتێك كە چینی كرێكاری سپیپێستی بێبەش هاوتەریبی هەمان ئەو هێڵانە بیریان كردەوە. 

پێویست ناكات بەم جۆرە بێت

تەنیا پێویستە سەیری ئەو ڕێگایانە بكرێت كە بۆ یەكانگیریی گیراونەتە بەر، لە ڕێگای كەسییەوە بۆ جیۆپۆلەتیكی، لە خودی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بەم دواییانە ئیمارات ژمارەیەكی زۆر كرێكاری كۆچبەری بەنگلادیشی لەبەر درووستكردنی پشێوی لە بنەمای یاسا و سیستەم، دەستگیر كردووە، لەمەشدا ڕەگەز یان ئایین ڕۆڵی نەبووە.  لە ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، لی كوان یێو نموونەیەكی دیكەی هاوشێوەی لە سیاسەتی ئەمنی لە هەوڵێكی نیشتیمانسازیی سازشلەسەرنەكراودا جێبەجێكردووە. 

پێویستە ئێمەش وا بكەین. هەوڵێكی نیشتیمانیی بەپەلە، هاوشێوەی پلانەكەمان بۆ ڤاكسین، بۆ بینینەوەی زەمینەی هاوبەش، وەڵامدانەوەی نیگەرانییەكان و سزادانی بێبەزەییانەی یاساشكێنی و تووندوتیژی و پێكهێنانی میلیشیای كاتی لە سەر شەقامەكانمان. پێویستە لەگەڵ بەندیخانەی لەناكاو بیر لە دانیشتنی دادگا و سزای درێژتریش بكرێتەوە. 

بەریتانیا دوژمنی دەرەكیی زۆری هەن كە نەك هەر لێویان دەلێسنەوە، بەڵكو لەوانەشە ئاگر بكەنەوە. ئیخوان موسلمین لە مزگەوتەكانی بەریتانیا زۆر چالاكە، بێگومان هاوپەیمانیی ناپیرۆزی پووتین، پارتی كۆمۆنیستی چینی و مەلاكانی ئێرانیش لە دوورەوە یارمەتیی پشێوییەكان دەدەن.

لەوانەیە كاتەكە درەنگ بێت، بەڵام بەریتانیا و گەلەكەی زیاد لە پێویست توانای ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم ئالنگارییەیان هەیە، بۆ سزادانی خراپەكاران لە كاتێكدا لە هەموو ڕوویەكەوە هەموو نیگەرانییە جیدییەكان چارەسەر دەكەن. كاتی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەمە تێپەڕێوە، بەڵام ئێمە نابێت لەوە زیاتر خۆمان بشارینەوە. دوژمنی دەرەكی بە دیارمانەوە دانانیشێت كە ئێمە جەنگی یەكدی بكەین. "لە سێ گۆشەی جیهانەوە بە چەكەوە وەرن، ئێمە توشی شۆكیان دەكەین. پەشیمانمان ناكەنەوە، ئەگەر ئینگلەند بە ڕاستی كاری خۆی بكات."

 

وەرگێڕانی: هۆشەنگ دارا

سەرچاوە: تایمز